Tri Diwrnod o Rybudd

Druan ar Lywodraeth Cymru. Mis yn unig cyn dyddiad dechrau’r Ymchwiliad Cyhoeddus mae holl sylfaen eu cynlluniau rheibus yn y fantol.

Achos – gyda thri diwrnod o rybudd yn unig – mae diawliaid Adran Trafnidiaeth Llywodraeth Prydain wedi newid y ffordd y dyle awdurdodau cyhoeddus ragweld twf traffig.

Ond wrth gwrs, fel rydym wedi dod i arfer ynghylch cynlluniau Llywodraeth Cymru a’r M4, nid dyna’r gwirionedd.

Oherwydd mi oedd Llywodraeth Cymru yn ymwybodol ers o leiaf blwyddyn bod Llywodraeth Prydain am newid y ffordd mae’n gwneud amcanestyniadau o’r math. Mae un ddogfen ymgynghori yn eglurhau:

The review is planned to be completed in 2016

Felly naill ai roedd Adran Trafnidiaeth Llywodraeth Cymru yn esgeulus wrth beidio bod yn ymwybodol bod yr adolygiad yn mynd yn ei flaen. Neu mi oedd yr adran yn gobeithio bwrw ymlaen â’u cynllun ta beth, wedyn derbyn cyngor cyfreithiol y bydde’u hachos yn annilys petaent yn bwrw ymlaen heb ddefnyddio’r fethodoleg newydd.

Pam bod y newid yn dyngedfennol bwysig?

Mae Cyfeillion y Ddaear Cymru – ynghyd â llawer o fudiadau ac arbenigwyr eraill – wedi beirniadu amcanestyniadau Llywodraeth Cymru, gan awgrymu eu bod yn gor-ddweud y twf traffic tebygol.

Os bydd y fethodoleg newydd yn lleihau’r twf rhagweledig, wnaiff hynny andwyo achos y llywodraeth yn dirfawr.

I gychwyn, mae modelau Llywodraeth Cymru yn dangos bod yr M4 yn ymdopi’n berffaith iawn fel ag y mae tu allan yr oriau brig, hyd 2037 o leiaf. Bydde lleihad yn y twf traffig yn atgyfnerthu’r canfyddiad hwn.

Bydde hefyd, wrth gwrs, yn lleihau’r ennillion tybiedig o ran llygredd aer, dŵr a sŵn. Dyna achos lleiaf yw’r traffig sy’n defnyddio’r M4 presennol, lleiaf yw’r llygredd a sŵn.

Yn bwysig iawn, mae dadansoddiad ennillion/colledion (Benefit-Cost Analysis) wedi’i seilio i raddau helaeth ar leihau amser teithio, yn enwedig gan deithwyr busnes:

Travel time savings typically account for a large proportion of the benefits of major transport infrastructure. For this reason they play an important role in policy making and investment decisions.

Gallem weld mewn asesiad Llywodraeth Cymru bod y buddion tybiedig i’r gymuned fusnes dros £1 biliwn, sef mwy na hanner buddion crynswth y cynllun.

Felly os bydd cerbydau ar yr heolydd yn llai niferus, bydd yr ‘ennillion’ amser yn llai. A mae Cyfeillion y Ddaear Cymru yn barod wedi amcangyfri bod yr asesiad ennillion/colledion yn ymylol. Mi all y newidiadau wthio’r cynllun i ochr negyddol y linell fantol.

Providing a realistic analysis of the cost also has profound implications for the Benefit:Cost Ratio. The Welsh Government claims this ratio to be 1.98 . However, substituting our costs of £1.84 billion for the Welsh Government’s costs of £0.98 billion gives us a ratio of 1.05.

Hardly a ringing endorsement of the project’s economic benefits.

Felly mae’r newid i’r fethodoleg yn mynd i achosi pen tost i Lywodraeth Cymru ymhell tu hwnt i’r angen i ail-redeg eu holl asesiadau a’r oedi i’r cynllun. Achos peidiwch â chredu am eiliad bod oedi o 5 mis yn mynd i beidio â chael effaith ar y gwaith adeiladu. Am un peth, mae’n rhaid i waith ecolegol sensitif gael ei wneud ar adegau penodol o’r flwyddyn. Mi all y newid hwn olygu oedi o flwyddyn.

Wrth gwrs, mi fydd Llywodraeth Cymru yn ywmybodol bod Adran Trafnidiaeth llywodraeth Prydain yn ymgymryd ag adolygiad o’r ffordd y mae’n amcangyfri gwerth amser teithio.

Mae’r adolygiad yma yn argymell lleihau’n sylweddol gwerth tybiedig arbedion amser gan y gymuned fusnes. Erbyn diwedd mis Mawrth, byddwn 5 mis yn nes at benderfyniad Llywodraeth Prydain i fwrw ymlaen â’u newidiadau ai peidio. All hwn achosi oedi pellach i gynlluniau Llywodraeth Cymru, yn yr un modd â’r adolygiad presennol?

 

Y Gweinidog Teflon

Mae awdur y blog yma â gwrthwynebiad hir-dymor i gynlluniau M4 Llywodraeth Cymru. Gallwch weld erthyglau yn sôn am:

• Ecolaeth gwastadeddau Gwent
• Honiadau di-sail y llywodraeth ynghylch tagfeydd traffig a’r effaith economegol
• Amcanestyniadau gwallus o ran niferoedd traffig
• Celwyddau Llywodraeth Cymru yn arddangosfeydd 2015
• Ansawdd aer yng Nghasnewydd
• Diffyg dealltwriaeth ambell i wleidydd

Ond mae’r erthygl hon yn ddilyniant i’r un a gofnodwyd cyfres haerllug o gelwyddau ynghylch cynlluniau M4 Llywodraeth Cymru. Arddangosfeydd – a ddatgelwyd wedi ymholiad rhyddid gwybodaeth – a gostiodd £289,527.

Gofyn i fy hun: sut all weision sifil – sydd o dan ymrwymiad i beidio â chelwydda – alluogi celwyddau llwyr i ymddangos mewn arddangosfa gyhoeddus? Defnydd dwl o arian cyhoeddus yw i dalu i weision sifil gynhyrchu ‘ffeithiau’ anghywir, wedyn i dalu am eu darlledu.

A dyma fi felly ar drywydd y gwirionedd: gorfodi Llywodraeth Cymru i wynebu’r ffaith ei bod wedi celwydda.

Cam 1

Y cam cyntaf oedd i ddarganfod pwy a gymeradwyodd yr ystadegau a’r ffigyrau gwallus a ddefnyddiwyd. Yn ddigon rhwydd, dyma’r ymateb: Cyfarwyddwr y Prosiect. A buodd y Gweinidog Trafnidiaeth yn eu hadolygu i gyd.

Ond roeddwn am gael tystiolaeth bod gweision sifil wedi trio peidio â chelwydda, a mai i’r gwrthwyneb oedd bwriad y Gweinidog. Felly ar ôl i fi ofyn am ohebiaeth rhwng Cyfarwyddwr y Prosiect (Martin Bates) a’r Gweinidog, dyma ymateb y llywodraeth.

Ar ran/On Behalf Of ES&T-FOI@wales.gsi.gov.uk
Anfonwyd: 17 November 2015 14:20
At: Gareth Clubb
Copi/Cc: ES&T-FOI@wales.gsi.gov.uk; Freedom.ofinformation@wales.gsi.gov.uk
Pwnc: RE: ATISN 9857 – G Clubb – Martin Bates Correspondence – Final Response

Annwyl Mr Clubb,

Diolch am eich ymholiad.  Mae yna nifer o wahanol ffolderi lle y gall y negeseuon e-bost o dan sylw cael eu cadw.  Mae rhai ffolderi yn ymwneud â phrosiectau, rhai ddim.  A fyddech cystal a disgrifio’r wybodaeth yr ydych yn chwilio amdani yn benodol, er enghraifft e-bost penodol ar agwedd benodol o brosiect penodol.  Buasai’n help os byddwch mor gywir â phosibl yn eich disgrifiad, gan ganolbwyntio ar y wybodaeth yr ydych yn credu sydd gennym, fel y gallwn chwilio amdani.

Dyma’r tro cyntaf i fi ddod o hyd i drefn rhyfedd Llywodraeth Cymru o gadw gohebiaeth. Mae’n debyg bod eisiau i fi ddyfalu o blith nifer anhysbys o ffolderi gwahanol – heb gliw yn y byd o enwau’r ffolderi oedd yn cynnwys yr ohebiaeth.

Dwi ddim am i’r blogpost yma para’n hirach nag sydd yn rhaid. Yr ateb byr i’ch cwestiwn felly ydy bod Comisiynydd Gwybodaeth yn dal i archwilio trefn rhyfeddol Llywodraeth Cymru, sydd yn fy nhyb i yn mynd yn groes i’r angen statudol i hwyluso mynediad i wybodaeth.

Dyma enghraifft arall o sut y bu Llywodraeth Cymru yn ceisio peidio ymateb yn deg i ymholiad rhyddid gwybodaeth – y tro yma yn smalio nad oedd clem gyda nhw faint o draffig sy’n defnyddio cymalau gwahanol yr M4 er bod yr union ddata hwnnw wedi’i ddefnyddio i ‘ddangos’ bod yr M4 yn orlawn yn barod.

Cam 2

Cwyno i’r Awdurdod Saf0nau Hysbysebu.

Mi oeddwn i wedi clywed bod Awdurdod Safonau Hysbysebu yn gallu barnu am ddilysrwydd – ai beidio – honiadau a wneir gan awdurdodau cyhoeddus. Felly ysgrifennais â nhw, gan fynnu bod yr honiadau yn groes i’r rheoleiddiadau marchnata.

Dyna siom oedd derbyn ymateb yr ASA. Dyfarnwyd nad oedd modd iddynt ymyrryd oherwydd nad oedd dim yn cael ei ‘werthu’.

Cam 3

Cwyno i’r sefydliad ei hun.

Dyma a wnes yn fuan wedi’r arddangosfeydd, gan ennyn yr ymateb yma gan y Gweinidog ei hun. Cyfeirio fi at y ‘gwybodaeth’ gwallus ei hun wnaeth Mrs Hart. Yn amlwg, doedd yr ateb yma ddim yn plesio. Felly, ymlaen at Gam 4.

Cam 4 

Cwyno i Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru.

Gallwch weld sail fy nghwyn fan hyn. Yn y bôn, mynnu oeddwn fod Llywodraeth Cymru wedi camarwain pobl Cymru yn fwriadol, a bod Côd Ymddygiad Gweision Sifil wedi’i dorri (o ran gonestrwydd o goddrychedd) fel canlyniad.

Codais dau brif pwynt:

1. Bod Llywodraeth Cymru ddim wedi ymchwilio fy nghywn yn drylwyr
2. Am bod y Gweinidog ei hun wedi ymchwilio, bod hynny’n tanseilio hygrededd y system cwyno: pa Weinidog fydde’n cyfaddef bod ei staff wedi celwydda ar orchymyn y Gweinidog honno?!

Yn y pendraw – pedwar mis yn ddiweddarach – derbyniais yr ymateb hon gan Lywodraeth Cymru (oedd wedi cael gorchymyn gan yr Ombwdsmon i ymateb).

Fel y gwelwch, dydy ymateb y llywodraeth ddim yn ymdrîn â’r honiad o gelwydda. A dyna felly oedd sail parhad fy nghwyn i’r Ombwdsmon.

Ond siom unwaith eto a gafwyd. Dyma ymateb derfynol yr Ombwdsmon. Meddai’r Ombwdsmon nad oes modd iddo ymchwilio i honiadau o dorri Côd Ymddygiad, gan mai rôl yr awdurdod ei hun ydy hwnnw. A nid oes rôl gan yr Ombwdsmon codi cwestiynau am ddilysrwydd ystadegau awdurdodau cyhoeddus.

Cam 5

Cwyno i’r Awdurdod Ystadegau’r DU.

Cafwyd cryn dipyn o drafodaeth gyda Richard Laux, Dirprwy Pennaeth Rheoleiddio yn yr Awdurdod Ystadegau. Roedd Richard mor glên i ysgrifennu’r ebost hon, gan gopio’r cynnwys at nifer o ystadegwyr proffesiynol, gan gynnwys Pennaeth Ystadegau Llywodraeth Cymru:

Oddi wrth: Laux, Richard [mailto:richard.laux@statistics.gov.uk]
Anfonwyd: 08 February 2016 14:55
At: Gareth Clubb <gareth.clubb@foe.co.uk>
Copi/Cc: Glyn.Jones@wales.gsi.gov.uk; Hart, Jamie <jamie.hart@Statistics.gov.uk>; Leadbetter, Victoria <victoria.leadbetter@Statistics.gov.uk>
Pwnc: Welsh Government infographic

Dear Gareth,

Thank you for contacting us and for the subsequent conversation to help me understand better your concerns about the infographic used by the Welsh Government about the proposals for the M4 Corridor around Newport Project.

As I explained, the statutory remit of the UK Statistics Authority is limited to “official statistics”; we understand that the information that you are concerned about is economic/cost-benefit analysis, including modelled forecasts conducted or commissioned by the Welsh Government – which is not part of our remit.

I mentioned to you the UK Statistics Authority’s Code of Practice for Official Statistics – this is the benchmark of good statistical practice and, we believe, much of it is relevant to a wider range of published quantitative information. For example:

• Principle 2 practice 2 says “Present statistics impartially and objectively”.
• Principle 4 practice 1 requires producers of statistics to “ensure that official statistics are produced according to scientific principles. Publish details of the methods adopted, including explanations of why particular choices were made”.
• Principle 8 practice 1 emphasises the importance of providing “information on the quality and reliability of statistics in relation to the range of potential uses …”

Voluntary adherence to the spirit and the high standards of parts of the Code of Practice when publishing non-statistical analysis might be beneficial, in particular relating to its orderly release, including:

• adopting clear labelling and presentation of such publications to make them readily distinguishable from official statistics releases, making it clear to readers that the analysis comprises economic estimates based on judgements and assumptions;
• setting out, as far as possible, advice to readers about how they might replicate the analysis contained within; and,
• adopting professional standards in the presentation of the analysis and setting out its strengths and limitations.

I am copying this email to Glyn Jones, Head of Profession for statistics at Welsh Government.

Best wishes,

Richard.

Chlywais i’r un gair gan Glyn Jones wedi hynny. Ond mi oeddwn i’n wirioneddol ddiolchgar am gefnogaeth Richard Laux. Roedd yn amlwg yn cydymdeimlo â’r sefyllfa, ond oherwydd nid “ystadegau swyddogol” mohonynt, ni fedrith wneud dim yn eu cylch.

Cam 6

Cwyno i Swyddfa Archwilio Cymru.

Ydych chi’n cofio’r rhan o ymateb yr Ombwdsmon lle soniodd nad oedd modd iddo ymchwilio materion ariannol gan mai swyddogaeth y swyddfa archwilio ydoedd?

Ymlaen atyn nhw, felly, gan fynnu bod Llywodraeth Cymru wedi camwario bron i £300,000 ar arddangosfeydd gan mai camarweiniol/celwyddol oeddynt. Yn  fwy na hynny, petai’r arddangosfeydd wedi gogwyddo’r farn gyhoeddus o blaid y draffordd, a’r draffordd yn cael ei hadeiladu ar sail hynny, bydde’r camwariant hynny’n gyfrifol am gamwariant o fwy na £2 biliwn.

Chwarae teg, mi wnaeth y Cyfarwyddwr Archwilio Ariannol ymateb. Dyma’r hyn oedd gyda fe i’w ddweud:

Oddi wrth: Wales Audit Office [mailto:WalesAuditOffice@audit.wales]
Anfonwyd: 31 March 2016 14:52
At: Gareth Clubb <gareth.clubb@foe.co.uk>
Pwnc: Camwariant Llywodraeth Cymru 15-16

Annwyl Mr Clubb,

Diolch am eich e-bost dyddiedig 22 Chwefror 2016 lle y gwnaethoch godi pryderon ynglŷn â’r cynigion presennol ar gyfer Ffordd Liniaru’r M4 yn Ne Cymru, a defnydd Llywodraeth Cymru o arian cyhoeddus a chyflwyno ystadegau tra’n cynnal cyfres o arddangosfeydd cysylltiedig ar gyfer y cyhoedd ym mis Medi 2015.

Rwyf yn ymateb i’ch e-bost ar ran Archwilydd Cyffredinol Cymru.

Yn amlwg, mae prosiect Ffordd Liniaru’r M4 yn eitem sylweddol o wariant cyhoeddus, ac mae’r Archwilydd Cyffredinol yn adolygu’r prosiect o ran y potensial i ystyried y gwerth am arian a gafwyd yn y defnydd o adnoddau ac astudiaeth ar gyfer gwneud argymhellion i wella’r gwerth am arian. Rwyf felly’n ddiolchgar i chi am godi eich pryderon mewn perthynas â’r cynigion presennol, gan fod hynny’n helpu ein monitro parhaus.

Fodd bynnag, dylid cofio nid yw cwestiynu rhinweddau amcanion polisi y cyrff a archwilir gan yr Archwilydd Cyffredinol yn un o swyddogaethau’r Archwilydd Cyffredinol na Swyddfa Archwilio Cymru. Yn ogystal, nid oes gan yr Archwilydd Cyffredinol na Swyddfa Archwilio Cymru ddyletswydd statudol i ymchwilio i gwynion yn erbyn cyrff y mae’r Archwilydd Cyffredinol yn eu harchwilio. Mae ein Canllaw i Ohebwyr ar ysgrifennu at Archwilydd Cyffredinol Cymru neu Swyddfa Archwilio Cymru yn rhoi gwybodaeth fanylach am y materion hyn a allai fod yn ddefnyddiol i chi.

Fodd bynnag, byddwn yn ystyried p’un a yw gohebiaeth rydym yn ei derbyn sy’n cwyno am sefydliadau a archwilir gan yr Archwilydd Cyffredinol yn codi unrhyw bryderon a allai lywio ein gwaith archwilio. Gallaf gadarnhau bod eich e-bost hefyd wedi’i anfon ymlaen at y tîm archwilio perthnasol i lywio eu gwaith archwilio parhaus mewn perthynas â Llywodraeth Cymru ar ran Archwilydd Cyffredinol Cymru.

Rydym hefyd yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi’r gorchmynion drafft, datganiad amgylcheddol, a chofnodion eraill cysylltiedig ac yn rhoi’r cyfle i unigolion neu sefydliadau wrthwynebu, cefnogi, neu awgrymu cynigion amgen tan 4 Mai 2016. Mae’n datgan ar y wefan y bydd Gweinidogion Cymru yn ystyried ymatebion ac yna’n penderfynu a oes angen cynnal ymchwiliad lleol cyhoeddus gerbron arolygydd annibynnol. Efallai y byddwch hefyd am ddod â’ch pryderon at sylw Pwyllgor Menter a Busnes y Cynulliad sydd, fel y gwyddoch o’ch cyfranogiad, wedi cyflawni ymchwiliad ar gynigion Llywodraeth Cymru yn flaenorol.

Yn gywir

Richard Harries

Cyfarwyddwr – Archwilio Ariannol

Felly nid oedd modd archwilio oherwydd nid rôl yr archwilydd ydyw i gwestiynu penderfyniadau polisi, waeth pa mor ddrud neu ddiangen ydynt. Ond roeddwn wedi calonogi eu bod wedi cymryd fy mhryderon o ddifri.

Y Senedd

Nid fi oedd yr unig un i godi cwestiynau ynghylch y celwyddau yma. Mi wnaeth Eluned Parrot ofyn cwestiynau ar lawr y Senedd ar 21 Hydref 2015. Gallwch weld ymateb y Gweinidog fan hyn. Ond dyma’r drafodaeth hanfodol:

Eluned Parrot: A yw’r wybodaeth yn y llyfryn hwn a’r arddangosfa yn gynrychiolaeth gywir, fanwl a theg o’r ffeithiau ynglŷn â ffordd liniaru’r M4?

Edwina Hart: Mae yna bobl sy’n dweud nad ydyw ac yn ôl pob tebyg, maent wedi eich lobïo chi’n briodol, ond caf fy sicrhau gan fy swyddogion ei fod.

Casgliadau

Felly, wedi cwyno i chwe chorff gwahanol, a gwrando ar ymateb y Gweinidog i gwestiwn Aelod Cynulliad, dyma fi’n dod i’r casgliad ei bod yn amhosib dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif.

Mi all Lywodraeth Cymru gelwydda yn ddiofn heb obaith o’i dwyn i gyfrif. Pam felly? Am mai y llywodraeth ei hun sy’n penderfynu a ydy Gweinidog ynteu swyddogion yn celwydda.

Felly gwynt teg ar ôl y Gweinidog yma. Mae hi’n troi ei chefn ar y Cynulliad gan adael gwaddol o swyddogion wedi eu heintio â chelwyddau er mwyn gwthio cynllun oedd yn freuddwyd un aelod o’r Cabinet.

Wedi ei hymadawiad ni ddaw y freuddwyd hon i fodolaeth. Wedi’r cyfan, erbyn 2037 fe fydd traffig yn symud yn hollol rhwydd am ran fwya’r dydd yn ardal Casnewydd heb un gronyn o darmac ar wastadeddau Gwent.

Mae’n amhosib cyfiawnhau’r fath wariant ar gynllun dinistriol lle mae’r cwestiynau am resymeg y prosiect mor ddybryd.

Ie, gwynt teg ar ôl Edwina Hart, â sawr melys ermine yn ei ffroenau.

Dadleuon Gwag yr M4

Daeth nifer o sylwadau i’r fei yn ddiweddar fel canlyniad i benderfyniad Plaid Cymru i beidio â chefnogi’r Ffordd Ddu yn y Cynulliad wedi mis Mai.

Mae’r Ffordd Ddu – traffordd 6-lôn i’r de o Gasnewydd – yn gynllun dinistriol tu hwnt. Mae rhagor o fanylion am yr effaith amgylcheddol a’r sail (os o gwbl) tros ei hadeiladu mewn cyfres o erthyglau am:

• Ecolaeth gwastadeddau Gwent
• Tagfeydd a’r effaith andwyol ar economi Cymru (does dim tystiolaeth am y naill na’r llall)
• Traffig yn cynyddu (dydy hi ddim)

A mae erthygl bellach sy’n datgymalu honiadau Llywodraeth Cymru fod y byd yn mynd i ddod i ben os na fyddwn yn adeiladu’r draffordd hon yn o sydyn.

Ond mae’n debyg nad ydy rhai pobl a ddyle gwybod yn well wedi eu darllen. Felly dyma rai ffeithiau cryno i Paul Flynn a’i gyfeillion sydd â’u pryd ar wastraffu hyd at £2 billiwn ar gynllun diangen pan fo llai o draffig ar heolydd Cymru nawr nag y bu yn 2007 a phan fo gwasanaethau cyhoeddus yn gwegian o dan straen diffyg cyllid.

Mae Paul yn honni bod ‘na tagfeydd yn ddyddiol a ‘llygredd sy’n cynyddu’.

Plaid Cymru message to Gwent: Carry on suffering daily M4 gridlock and intensifying pollution why we curry favour with North Wales voters.

— Paul Flynn (@PaulFlynnMP) March 6, 2016

Ond nid dyna yw’r gwirionedd. Am rannau helaeth iawn o’r dydd mae’r draffordd yn llifo’n rhwydd (mae cŵyn wrth law y Comisiynydd Gwybodaeth am fethiant Llywodraeth Cymru i ddarparu’r gwybodaeth manwl). A sut all llygredd fod ar gynnydd pan fo 1% yn llai o draffig ar heolydd Cymru nawr nag y bu yn 2007?

Dyma Paul yn honni bod unrhyw gynllun heblaw am y Ffordd Ddu yn mynd i ‘lwytho llygredd yng nghanol Casnewydd’.

Plaid's plan to dump pollution in 2-road plan through the heart of Newport & not disperse it in 3-road plan would be an environmental crime

— Paul Flynn (@PaulFlynnMP) March 6, 2016

Ond fe welwyd eisoes mai 8 tŷ yn unig sydd o dan warchodaeth oherwydd llygredd sy’n deillio o’r M4. Oni bai bod y 72 o bobl sy’n marw oblegid llygredd aer pob blwyddyn i gyd yn byw yn yr 8 tŷ yma mae angen ffordd arall o weithredu ar lygredd aer nag adeiladu traffordd newydd.

Dyma Andrew Morgan, Arweinydd Cyngor Rhondda Cynon Taf

Seems she has complete lack of understanding why business see the M4 works as so important for the Whole of S Wales https://t.co/Se92KLDmNG

— Cllr Andrew Morgan OBE (@AndrewMorganRCT) March 6, 2016

Dim ots gan Andrew, mae’n debyg, am y 26,978 o deuluoedd yn Rhondda Cynon Taf sydd heb gar neu fan (27% o holl deuluoedd yn y sir). Mae’n hapus iawn i wastraffu hyd at £2 biliwn o arian pobl eraill i adeiladu traffordd wnaiff galluogi pobl i yrru allan o Gymru am 70mya.

Beth am ward Andrew Morgan, sef Gorllewin Aberpennar? O’r 1,970 o deuluoedd sy’n byw yn y ward, 740 sy heb gar neu fan. Dyna i chi 38% o boblogaeth ward Mr Morgan sydd â llawer iawn o ddiddordeb mewn gwariant £2 biliwn ar draffordd fydd fawr o ddim defnydd iddyn nhw. Wedi’r cwbl, mae â 39% o deuluoedd y ward problem iechyd tymor-hir neu anabledd. Oes ffordd well o wario £2 biliwn yn nhyb y bobl yma, tybed?

Ac wrth gwrs, nid yw “busnes” yn unfarn o blaid y draffordd hon. Mae’r FSB, sy’n cynrychioli 10,000 o fusnesi ledled Cymru yn gwbl yn erbyn y cynllun.

Dyma Jayne Brencher, Cynghorydd Trallwn a Maer Tref Pontypridd

@AndrewMorganRCT @huw_price
Extraordinary ignorance of what the Welsh economy needs!
Gridlocked Wales harms us all ..damages business

— Jayne Brencher (@jaynebrencher) March 6, 2016

Mae Jayne yn gwybod pob dim sydd i’w wybod am ‘ddiffyg dealltwriaeth’. Wedi’r cyfan, am bob £1 a werir ar y cynllun anferth hwn, fe ddaw £1 yn ôl i’r economi.

Buddsoddwch bunt a chewch chi un yn ôl. Mae’r prosiect yma yn fuddsoddiad tipyn yn unig yn well na stwffio £1 biliwn o dan eich matras.

Os mai dyna yw “yr hyn sydd ei angen ar yr economi”, mawr ddiolch nad ydy Jayne mewn sefyllfa i wneud niwed pellach i economi Cymru.

Mae ward cyngor tref Mrs Brencher, Trallwn, o fewn ward Trallwng o ran Cyngor Rhondda Cynon Taf. Mae 1,678 o deuluoedd yn Nhrallwng; o’u plith mae 425 heb fan na char, sef 25% o’r boblogaeth. 30% o’r ward sydd â phroblem iechyd tymor-hir neu anabledd. “Extraordinary ignorance”. Gwir y gair, Cynghorydd Brencher.

Felly gair i’r gall i’r sawl sy’n honni fod yn rhaid i rywbeth fod yn gywir achos bod Llywodraeth Cymru neu’i chyfeillion yn y CBI yn ei ddweud.

Gwiriwch eich ffeithiau cyn bwrw eich boliau ar y tonfeddi. A pheidiwch ag ail-adrodd sefydliadau ddyle eu hunain wybod yn well. Wedi’r cwbl, nid yw Llywodraeth Cymru tu hwnt i gelwydda os mae am fwrw ymlaen â chynllun, doed â ddel.

Llygredd yng Nghasnewydd

Mae Paul Flynn, Aelod Seneddol Gorllewin Casnewydd, wedi mynd i’r tonfeydd yn ddiweddar i gwyno ynghylch llygredd aer yng Nghasnewydd.

@Naturiaethwr Pob bwyddyn mae 72 o bobl Casnewydd yn marw oblegid ansawdd o awyr wedi llygru gan traffig heolydd. Gwastraff o arian?

— Paul Flynn (@PaulFlynnMP) March 6, 2016

Ac mae Paul yn iawn i bryderu am lygredd aer yng Nghasnewydd – mae ymhlith y llefydd mwyaf afiaich ei awyr yng Nghymru. Ond os mae wir am weithredu ynghylch llygredd aer, nid yr M4 ddyle fod canolbwynt ei ymdrechion a’i rethreg. Achos o’r holl Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer yng Nghasnewydd:

• Mae Heol Casgwent yng nghanol y ddinas a dim oll i’w wneud â thraffig ar y draffordd
• Mae Heol Malpas (wedi’i dynodi yn 2005), ar bwys Stryd Prospect, tamaid i’r gogledd o ganol y ddinas a mae problemau llygredd aer yn ymwneud â thraffig ar yr A4051, nid y draffordd
• Mae ardal arall ar Heol Malpas (wedi’i dynodi yn 2011) i’r gogledd o’r draffordd ar bwys Heol Graig Park. Does â’r un hon ddim i’w wneud â’r M4
• Mae Heol Caerllion i’r de o’r draffordd a thraffig ar y B4596, Heol Caerllion ei hun, sy’n gyfrifol
• Mae Stryd Fawr, Caerllion yng Nghaerllion ac ymhell o’r draffordd
• Ardal Rheoli Llygredd Aer ar gyfer un tŷ ar bwys y draffordd ydy Royal Oak Hill
• Dau dŷ, un ar bob ochr o’r M4, sydd i’w canfod yn ardal Glasllwch
• Dau dŷ i’r gogledd o’r M4 ac un i’r de sy’n gyfrifol am ardal Shaftesbury, er mae’r A4051 yn rhwym o gyfrannu at lygredd aer yn yr ardal hon
• Dau dŷ i’r de o’r M4 sy’n gyfanswm ardal St. Julian’s

Felly, o’r naw Ardal Rheoli Llygredd Aer yng Nghasnewydd, does â phump ddim oll i’w wneud â’r draffordd. A mae’r pedwar ardal arall yn gwarchod 8 tŷ o lygredd. Mae Paul am i ni wario £2 biliwn er mwyn sicrhau awyr iach i breswylwyr wyth tŷ.

Nawr dwi ddim am eiliad yn dweud nad ydy iechyd pob unigolyn yn bwysig. Ond pan fo’r £2 biliwn hynny o wariant mewn cystadleuaeth â’r Gwasanaeth Iechyd yn gyffredinol, mae gwariant ar sail ansawdd aer i wyth teulu yn edrych braidd yn anghymesur.

Sut allem ni daclo ansawdd aer gwael mewn dinasoedd? Mae’r ateb wedi bod yn hollol glir ers amser pys. Mae’r holl ardaloedd rheoli llygredd aer uchod wedi’u dynodi oherwydd NO2 sy’n dod allan o bibellau ceir, bysiau a loriau. Felly yr unig ffordd i leihau’r llygredd hwnnw yw i leihau’r defnydd o gerbydau wedi’u pweru gan betrol a dîsl.

A mae gwneud hynny trwy:

• Buddsoddi llawer iawn mwy mewn hwyluso teithio ar gefn beic ac ar droed, gan gynnwys gosod lonydd i feiciau sy wedi’u hamddiffyn rhag llif y traffig (yn 2006 bu Llywodraeth Cymru yn gwario 76% o’i gyllideb teithio ar heolydd a llai na 0.1% ar deithio’n iachus)
• Sicrhau parthau 20mya ym mhob rhan o’r ddinas
• Newid systemau teithio’r ddinas i’w wneud yn haws i gyrraedd canol y ddinas mewn bws a thrên (yn yr achos yma, cefnogi Metro De Cymru sydd angen – er bod Mr Flynn yn credu y bydde’r cyfraniad yn ‘ymylol‘
• Cyfyngu ar ryddid ceir i gyrraedd canol y ddinas

A bydde £2 biliwn yn mynd ymhell, pell i ddatrys rhai o’r problemau yma.

Oes, mae llygredd ar grwydr yng Nghasnewydd. Ond pa lygredd sydd gwaethaf?

Llygredd aer digon gwael i achosi dynodiad rheoli llygredd i breswylwyr 8 o dai y sir (poblogaeth 145,700).

Neu’r llygredd sy’n mynnu gwario £2 biliwn ar gyllun sy wedi seilio ar rith a chelwydd fydd yn gyrru trwy 5 SoDdGA ac un SAC, a bydd â’r effaith o hybu rhagor o ddefnydd o geir – fydd yn ei dro yn gwaethygu ansawdd aer?

Llond Drol o Gelwyddau

Nid ar chwarae bach mae cyhuddo Llywodraeth Cymru o gelwydda, gwyrdroi’r gwirionedd a cham-ddefnyddio data.

Ond nid oes disgrifiad arall am y fath propaganda cywilyddus mae Llywodraeth Cymru yn brysur dosbarthu i gymunedau ledled de Cymru ynghylch eu cynlluniau i adeiladu traffordd newydd i’r de o Gasnewydd.

Beth ddigwyddodd i safonau, i degwch, i’r gwirionedd? Wedi’u taflu i’r neilltu mewn pwl o angerdd i sicrhau bod y neges ‘gywir’ yn cael ei throsglwyddo i’r cyhoedd, doed a ddêl.

Efallai bod Llywodraeth Cymru yn dechrau poeni nad yw’r cyhoedd yn credu bod y fath wariant – ar raddfa heb ei thebyg yn yr oes ddatganoledig – wedi’i gyfiawnhau. Wedi’r cwbl, bydde benthyg £500 miliwn o bunnoedd yn golygu toriadau enbyd mewn meyseydd datganoledig eraill am ddegawdau i ddod, wrth i drethdalwyr Cymru talu yn ôl i’r Trysorlys am ei haelioni.

Digon posib bod Llywodraeth Cymru yn dechrau rhyw banig ar drothwy blwyddyn etholiadol all fod yn anodd i’r Blaid Lafur. Mae’n gwybod fod cefnogaeth i’r cynllun yn isel. Oes yna rai yn y Blaid sy’n poeni’n arw am effaith posib y prosiect amhoblogaidd yma ar rai o’r seddi sydd yn y fantol yn y de? Sut arall esbonio arddangosfeydd yn Abertawe a Chaerfyrddin pell, ill ddau nid nepell o seddi fel Gŵyr, Llanelli a Dwyrain Caerfyrddin a Dinefwr, tra bo Port Talbot, Pen-y-Bont a Chastell Nedd (seddi saffach o lawer ac yn nes at y draffordd arfaethedig) i gyd hebddynt?

Ond pa sail sydd i’r honiadau difrifol am gelwydda a cham-ddefnyddio data?

Dwi ddim yn mynd i roi manylion am bob un o’r celwyddau. Ond dyma rai enghreifftiau.

1. Yn ôl Llywodraeth Cymru, mae 100,000 o gerbydau yn defnyddio’r draffordd bob dydd. Ond, wedi’i gladdu ym mherfeddion dogfen fanylach (t.16), dysgwn mai cyfartaledd y nifer cerbydau ar 5 cymal o’r M4 yw 100,000. 5 cymal? Beth ddigwyddodd i’r chweched cymal? Yr un a grybwyllir mewn graff ar dudalen 5 o’r un ddogfen, sy’n dangos bod 78,000 o gerbydau sy’n defnyddio’r cymal hwnnw. Pe bydde hwnnw wedi ychwanegu at y fformiwla, bydde’r nifer cyfartal ymhell islaw 100,000 – efallai mor isel â 90,000. Ond dydy hynny ddim yn edrych ‘cystal’ â 100,000, nag yw?
2. Yn ôl Llywodraeth Cymru, bu’r heol 95% yn llawn yn 2014. Iesgob mawr, syndod fe fu unrhywun yn medru symud yn unman! Ond eto ar dudalen 16 o’r ddogfen fanlyach, dysgwn mai ar foreon gwaith yn unig, ar un cymal o’r draffordd yn unig, mewn un cyfeiriad yn unig y cyrhaeddir y ffigwr 95%. Felly ym mhob un man arall ac amser arall mae’r draffordd yn sylweddol llai prysur na 95%. Ond dyw hynny ddim yn ddigon dramatig i Lywodraeth Cymru, sydd am gyfleu’r syniad fod y draffordd yn gwegian dan straen aruthrol.
3. Yn ôl Llywodraeth Cymru mae oedi ar y draffordd yn costi £78 miliwn pob blwyddyn i’r trueniaid sy’n teithio arni. Och a gwae! Rhaid oes gwneud rhywbeth. Hyd nes y sylweddolir, ar dudalen 17 o’r ddogfen fanlyach, bod y costau yma yn amcangyfrifon am yr hyn all ddigwydd, petai modelau hynod ffaeledig Llywodraeth Cymru a’r DfT yn profi’n gywir, erbyn 2037. Ie, dyna chi, proffwydo 22 mlynedd i’r dyfodol a smalio dyna ydy costau i bobl heddiw.
4. Yn ôl Llywodraeth Cymru cost y cynllun fydd £1 biliwn. Paid poeni bod y Prif Weinidog wedi mynnu fe fydd y gost “llawer, llawer yn llai” na’r cyfanswm hwnnw. Achos dyma yw’r gwirionedd. Yn 2013 amcangyfrifwyd mai £998 miliwn (t.94) fydde’r gost. Ond bod y gost honno yn eithrio TAW. Braf o fyd lle y gellid bawb anwybyddu y dreth 20% ychwanegol honno! Mae hefyd yn anwybyddu’r costau cynnal a chadw o £613 miliwn, ac eithrio TAW. Yn ddiau fe fydd yr heol hon yn gofalu amdano’i hun! Yn ôl fy nghyfrifianell innau, mae cyfanswm y prosiect felly yn agos iawn at £2 biliwn. Sef dwbl y gost a honnir gan Lywodraeth Cymru.
5. Os bydd cost y prosiect yn ddwbl yr amcangyfrifau, mae’n anorfod y bydd y buddion economaidd wedi’u haneru. Felly pan mae Llywodraeth Cymru yn honni bod £2 o fuddion i bob £1 o fuddsoddiad, yr hyn mae’n ei olygu yw bod dim budd o fath yn y byd o’r prosiect. Buddsoddwch bunt a chewch chi un yn ôl. Mae’r prosiect yma yn fuddsoddiad tipyn yn unig yn well na stwffio £1 biliwn o dan eich matras.
6. Yn ôl Llywodraeth Cymru fe fydd mwy na 6,500 o swyddi yn cael eu creu gan y prosiect. A digon gwir, ar dudalen 17 o’r ddogfen fanylach, ceir y ffynhonell gadarn hon: EALI, Tabl 9.2, M4 CaN WelTAG Stage 1 & 2 Report (Gorffennaf 2014). Pwy fyse’n amau hynny? Wel, minnau am un. Ac i mawr rhyddhad i chi, ddarllenwyr, dwi wedi tyrchu yn y ddogfen honno. A nid yn Nhabl 9.2 y down ni o hyd i’r ffigwr yma, ond yn Nhabl 6.22 (t.150). A choeliwch chi ddim, ond senario ‘uchel’ o swyddi newydd ydy 6,750. Senario canolig ydy 2,800 (senario isel, gyda llaw, yw 750 o swyddi newydd).

Tro ar ôl tro ar ôl tro, llond drol o gelwyddau gan Lywodraeth Cymru. Wedi’u dewis yn fwriadol, yn unswydd i’n perswadio ni, y cyhoedd, mai prosiect teilwng ydy hwn.

Dwi wedi anfon ymholiad Rhyddid Gwybodaeth i ddarganfod:

• Y sawl a gymeradwyodd y dewis o ffigyrau yma
• Y sawl a gymeradwyodd y ddogfen derfynol
• A oedd â’r Gweinidog fewnbwn i’r ffigyrau
• Pob gohebiaeth parthed y ffigyrau yma

Dwi’n siwr fe fydd y canlyniadau o ddiddordeb i ni i gyd. Wedi’r cyfan, mae Côd y Gwasanaeth Sifil yn gosod disgwyliadau, gan gynnwys:

• Gonestrwydd: bod yn onest ac yn agored (mae’n rhaid i chi beidio â chamarwain)
• Gwrthrychedd: seilio’ch cyngor a’ch penderfyniadau ar ddadansoddiadau trylwyr o’r dystiolaeth (mae’n rhaid i chi beidio ag anwybyddu ffeithiau ‘anghyfleus’)

Mi oeddwn i’n gobeithio y bydde Llywodraeth Cymru yn sylweddoli eu camgymeriadau, ac, o dan y Côd, “Cywiro unrhyw camweddau cyn gynted ag y bo modd”. Ond dwi’n amau ymateb Llywodraeth Cymru fydd i wadu unrhyw gamweddau, celwyddau, gwyrdroi’r gwirionedd a cham-ddefnyddio data.

Felly dwi’n gobeithio y bydd Asiantaeth Safonau Hysbysebiadau yn dod i gasgliad gwrthrychol am y mater yma.

Traffordd yr M4 (Casnewydd) III

Bydde hi braidd yn ddiflas i restru pob honiad di-dystiolaeth, anghywir neu gelwyddol yn nogfennau Llywodraeth Cymru parthed yr M4. Nid oes gennyf lawer o awydd gwneud, a mae gyda chi llai fyth o awydd ddarllen. Ond mae’n werth nodi fod honiadau fel y canlynol yn dod yn aml iawn yn natganiadau’r llywodraeth:

Nid yw Traffordd yr M4 rhwng Magwyr a Chas-bach yn cyrraedd safonau dylunio traffyrdd modern. Mae’r rhan hon o’r M4 yn cynnwys nifer fawr o fannau lle mae lonydd yn lleihau a lonydd yn cynyddu, gan arwain at rai rhannau dwy lôn, llain galed ysbeidiol a chyffyrdd mynych. Mae tagfeydd yn digwydd yn aml, yn enwedig yn ystod adegau prysur ar ddiwrnodau’r wythnos, ac mae hynny’n arwain at amserau siwrneiau araf ac annibynadwy, traffig yn stopio a chychwyn, a digwyddiadau mynych sy’n achosi oedi.

Pam eu bod hi’n bwysig i ni herio honiadau fel y rhai yma? Mae Llywodraeth Cymru yn trio dangos bod ‘na gysylltiad pendant rhwng y ffaith bod yr M4 o safon dylunio hen, a ‘thagfeydd aml, amserau siwrneiau araf, traffig yn stopio a chychwyn’ ac yn y blaen.

Does ‘na ddim cysylltiad. Neu, o leiaf, does ‘na ddim cysylltiad wedi’i brofi gan Lywodraeth Cymru. Nid yw’r ffaith bod dyluniad y traffordd yn hen a wnelo ddim oll â thagfeydd oni bai bod cysylltiad wedi’i brofi. Dydy traffordd dwy lôn a chyffyrdd mynych ddim yn broblemau ynddo’u hunain. Dim ond os maen nhw’n achosi problemau maent yn broblemau. Dyma’r rheswm mae tystiolaeth Llywodraeth Cymru mor drist ac anffodus. Dydyn nhw ddim hyd yn oed wedi dod o hyd i’r dystiolaeth leiaf bod problemau ar y traffordd.

Gadewch i ni weld.

Os mai rhesymeg sylfaenol tros weithredu yw tagfeydd, gallwch ganfod y dystiolaeth a ddefnyddir i gefnogi achos y llywodraeth ar dudalennau 9-14 o’r ddogfen ymgynghori.

Y rhai pwysicaf ydy ffigyrau 2 a 5, a gallwch gymryd bod ffigwr 2 wedi’i seilio ar ganfyddiadau ffigwr 5.

Mae sawl problem sylfaenol gyda ffigwr 5.

I ddechrau, mae hanes amcanestyniadau trafnidiaeth gan lywodraethau wedi bod yn druenus o wael, a does ‘na unrhyw rheswm i gredu y bydd amcanestyniadau Llywodraeth Cymru yr un gronyn yn well. Mae Athro Polisi Trafnidiaeth Phil Goodwin yn nodi, parthed y graff isod:

“Fe welwch yn y graff adolygiadau tro ar ôl tro sy’n lleihau’r amcanestyniadau am drafnidiaeth geir, fel canlyniad i 25 o flynyddoedd o niferoedd ceir peidio ag ymddwyn fel y disgwylir. Ond roedd yr adolygiadau i gyd yn tybio ‘twf yn y pendraw’, nid ‘llai o dwf’… bydde unrhywun, unrhywun o gwbl sy’n edrych ar y graff yma, meddwl bod risg yn bodoli yn y tymor hir o’r niferoedd ceir bod yn llai na’r amcanestyniadau, fel maent wedi bod yn gyson am o leiaf chwarter canrif”

Yn ôl Henry Small, nid yw Llywodraeth Cymru yn gwneud amcanestyniadau trafnidiaeth i Gymru. Maent yn dibynnu ar Adran Drafnidiaeth Lloegr i wneud. Mae’r amcanestyniadau diweddaraf yn dangos bod angen twf trafnidiaeth rhwng 1.35% a 1.86% i gyrraedd yr rhagolygon. Ond y cynnydd rhwng 1993 a 2012 yng Nghymru oedd 1.11%. Felly bydde angen twf trafnidiaeth sylweddol iawn i gyrraedd y nod – a does dim tystiolaeth bod y cynnydd yna yn debyg –  heblaw am graff 5 uwchben.

Dylem hefyd sôn bod y pellter a deithiwyd mewn car (boed fel gyrrwr neu fel arall) wedi lleihau bron i 10% dros y degawd hyd 2012, a bod pobl yn cymryd nifer llai o deithiau nag oeddem yn 1972. A mae llai o geir fesul tŷ nag ers 2005. Mae’n dod yn fwyfwy amlwg pam mae amcanestyniadau llywodraethau’n gwegian.

Mae Llywodraeth Cymru yn trio esbonio’r diffyg twf trafnidiaeth fel ag y canlyn:

Mae’r proffil cynnydd ar gyfer y rhan hon yn dangos cynnydd sylweddol yn digwydd ar ddiwedd y 1990au, ac yna proffil gwastad yn gyffredinol cyn y dirywiad economaidd yn 2007/2008, yr effeithiwyd arno ymhellach gan y gwaith ffordd mawr ar yr M4 yn 2009 a 2010. Ar ôl cwblhau’r gwaith ar y ffordd, mae maint y traffig wedi codi’n ôl i oddeutu’r lefel yn 2005 cyn y dirwasgiad byd-eang.

Fe fyddwch, wrth gwrs, yn sylwi ar ddefnydd terfmau fel “dirywiad economiaidd” a “dirwasgiad byd-eang”. Maent yn trio awgrymu mai ffactorau economegol oedd yn gyfrifol am y diffyg twf.

Mae’n amlwg bod ffactorau economegol yn effeithio ar barodrwydd pobl i yrru. Ond un ffactor economegol nas ystyrir gan ddadansoddiadau Llywodraeth Cymru ydy pris petrol. Achos mae amcanestyniadau Llywodraeth Cymru yn defnyddio model sy’n dweud yn blwmp ac yn blaen:

Dylid cofio bod y model… yn anwybyddu unrhyw newidiadau yng nghostau gyrru (tanwydd a threthiant) a chostau teithio ar drafnidiaeth gyhoeddus. Mae’n ofynnol ystyried y rhain ar wahan pan yn defnyddio’r amcanestyniadau.

Wnaethpris petrol yng Nghymru codi 82% dros yr 8 mlynedd wedi 2004. Siawns bod hwnna wedi effeithio ar ddewisiadau teithio pobl?

Mae perygl i’r amcanestyniadau hefyd gael eu “wyrdroi’n sylweddol” os bydd gwelliannau trafnidiaeth mawr eraill ar y gweill. Nid yw’n glir a ydy Llywodraeth Cymru wedi cymryd ystyriaeth lawn o drydanu’r rheilffyrdd yn ne Cymru, metro de Cymru, neu gwelliannau i heol Pen-y-Cymoedd.

Felly mae’r modelau a ddefnyddiwyd gan Lywodraeth Cymru i gyfiawnhau gwastraffu dros biliwn o bunnoedd ar gynllun mawreddog fydd yn dinistrio rhannau o wastadiroedd ecolegol gwerthfawr Cymru wedi’u seilio ar rith. Dydyn nhw ddim wedi ystyried effaith cynydd pris petrol, a nad ydy’n glir eu bod wedi ystyried cynlluniau trafnidiaeth mawr sy’n digwydd ar hyn o bryd, neu sydd ar y gweill.

Ond y broblem fwyaf i Lywodraeth Cymru yw bod y ffigyrau maent yn eu defnyddio yn eu dogfennau ymgynghorol yn anghywir, a wedi’i brofi’n anghywir gan y ddata ddiweddaraf i ddod o enau Adran Trafnidiaeth Llywodraeth Prydain.

Achos yn ffigwr 5 o’r ddogfen ymgynghorol, rhagwelir erbyn 2013 y bydd trafnidiaeth yn ne-ddwyrain Cymru wedi cynyddu 4% uwchben y lefel oedd yn 2005. Yn 2005, roedd lefelau trafnidiaeth ar heolydd Cymru yn 16,762 (miliwn milltir). Yn 2013, roeddent wedi cynyddu 0.16% i 16,789.

Mae Llywodraeth Cymru wedi rhagweld cynnydd 25-gwaith yn fwy na’r cynnydd go iawn.

Dim syndod bod pobl heb ronyn o ymddiriedaeth yn eu gallu modelu.

Traffordd yr M4 (Casnewydd) II

Mae dogfennau Llywodraeth Cymru parthed yr M4 yn frith o honiadau di-dystiolaeth. Pa ffordd well o fynd ati i ddechrau ar y pynciau fesul un, nes bod pob honiad neu anwiredd neu gelwydd wedi’i hoelio?

A pha le gwell i ddechrau nag ar dudalennau cyntaf y ddogfen oedd yn rhan allweddol o’r ymgynghoriad cyhoeddus rhwng Medi a Rhagfyr 2013?

Fan hyn down ni o hyd i’r brawddegau:

Bydd tagfeydd ar yr M4 yn achosi amserau siwrneiau annibynadwy a lefelau gwasanaethau llai felly yn rhwystro datblygiad economaidd yn Ne Cymru… Mae tagfeydd yn digwydd yn aml,
yn enwedig yn ystod adegau prysur ar ddiwrnodau’r wythnos… Po fwyaf o dagfeydd fydd ar y ffordd, y mwyaf yw’r risg y bydd digwyddiadau a damweiniau yn digwydd.

Nid wyf yn economegydd. Efallai dyna pam na deallaf y term “lefelau gwasanaethau llai” yng nghyd-destun tagfeydd ar yr M4. Ond a oes unrhyw dystiolaeth gyda Llwyodraeth Cymru i gefnogi’r honiad yma? Mae’n honiad, cofiwch, sy’n cael ei ail-adrodd ad nauseam gan y CBI pob tro maent yn crybwyll yr M4:

Blaenoriaeth rhif un yw traffordd newydd o amgylch Casnewydd i nifer fawr o aelodau’r CBI. Credaf fod y tagfeydd ac oedi sy’n ganlyniad i gaethiwed y Twneli Brynglas yn cael effaith andwyol ar fuddsoddiad yng Nghymru.

Mewn gwirionedd mae ‘na ddau honiad sydd angen eu harchwilio. Honiad 1 yw bod tagfeydd yn broblem ac y maent ar gynydd. Honiad 2 yw bod y tagfeydd honedig yma yn cael effaith ar yr economi.

Honiad 1

Byddwch chi’n meddwl bod unrhyw broblem sy’n sail i ddatrysiad £1.2 biliwn yn mynd i fod yn weddol cadarn. Ond nid pan fo Llywodraeth Cymru wrth y llyw.

Mae holl gynsail gwaith Llywodraeth Cymru yn y maes yma yw tagfeydd – congestion, hynny yw. Gan bod Llywodraeth Cymru a’i rhagflaenydd y Swyddfa Gymreig wedi bod wrthi’n ystyried y broblem honedig yma ers 1991, byddwch yn meddwl bod gyda nhw pob ystadegyn fydde ei hangen arnynt.

Ond pan siaradais â Henry Small, yr unig ystadegydd trafnidiaeth sy’n gyflogedig gan Lywodraeth Cymru, ar 5 Rhagfyr 2012, dywedai wrthof:

• Nid oes gyda Llywodraeth Cymru yr un ystadegyn tagfeydd
• Nid oes gyda Llywodraeth Cymru modd o fesuro tagfeydd

A phan siaradais â Jay Symonds, ystadegydd trafnidiaeth yn Adran Trafnidiaeth Lloegr ar 18 Ionawr 2013, cadarnhaodd er bod Adran Trafnidiaeth Lloegr wedi dechrau profi ffyrdd o fesuro tagfeydd:

• Profion ydyn nhw, nid modd cadarn o fesuro tagfeydd
• Nad oedd Llywodraeth Cymru wedi ymwneud â’r profion hynny

Siaradais â fe eto ar 7 Gorffennaf 2014. Cadarnhaodd nad oedd Llywodraeth Cymru wedi dangos fawr o ddiddordeb yng ngwaith ei gyfadran sy’n ymchwilio mesuro tagfeydd.

Rhyfedd o fyd. Y cynsail mwyaf pwysig oll i wariant isadeilwedd mwyaf gan Lywodraeth Cymru yn ei hanes. A does ‘na ddim gronyn o dystiolaeth gyda’r Llywodraeth yn ei gylch.

Mae Llywodraeth Cymru yn smalio bod niferoedd trafnidiaeth yn ddigon da i fesuro tagfeydd. Down ni at yr honiad hwnnw mewn erthygl ddiweddarach. Digon yw dweud mae’n gwbl anghywir.

Honiad 2

Mae Llywodraeth Cymru yn mynnu bod tagfeydd ar draffordd yr M4 ger Casnewydd yn cael effaith andwyol ar economi Cymru. Er enghraifft:

Lle mae tagfeydd traffig yn cynyddu, gall hynny
effeithio ar gost trafnidiaeth i fusnesau, cymudwyr, defnyddwyr a pherfformiad economaidd…

Mae canfyddiad bod tagfeydd traffig yn rhwystro datblygiad economaidd yn Ne Ddwyrain Cymru…

Canfyddiad? Onid ydy Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i seilio polisi ar dystiolaeth a gwyddoniaeth, nid ‘canfyddiadau’?

Mae’n debyg ei fod e.

Mae Cod y Gwasanaeth Sifil (Lloegr) yn honni bod fersiwn gwahanol o’r Cod i weision sifil Cymru. Er hynny, nid wyf wedi gallu dod o hyd iddo; does ‘na ddim sôn yn ei gylch ar wefan y Llywodraeth. Ond gallem dybio ei fod yn debyg iawn i God Whitehall.

Yn y Cod hwnnw, mae gweision sifil i fod i:

rhoi gwybodaeth a chyngor, gan gynnwys cyngor i weinidogion, ar sail tystiolaeth, a chyflwyno’r opsiynau a’r ffeithiau yn gywir

ac i beidio ag:

anwybyddu ffeithiau anghyfleus neu ystyriaethau perthnasol pan yn rhoi cyngor neu yn gwneud penderfyniadau

Y rheswm fy mod yn ffyddiog bod y Cod i weision sifil yn debyg yw achos fe wnaeth Richard Thurston, Pennaeth Ymchwil Adran Addysg a Sgiliau Llwyodraeth Cymru, gyflwyniad am “Rôl tystiolaeth mewn polisi: perspectif Llywodraeth Cymru” ar 30 Ionawr eleni. Ac yn y cyflwyniad hwnnw, mae’n dyfynnu union yr un dyfyniadau (uchod) a geir yng Nghod Whitehall.

Yn ddiddorol digon, mae’r cyflwyniad yn dyfynnu neb llai na Carwyn Jones wrth iddo annerch Uwch Weision Sifil Llywodraeth Cymru:

dywedwch wrthom ni y ffeithiau; dangoswch y dystiolaeth sy’n tanlinellu’r opsiynau

Pa dystiolaeth sydd gyda Llywodraeth Cymru parthed yr effaith economeg tagfeydd honedig ar Gymru?

Dim oll – neu o leiaf, y nesaf peth i ddim oll. Dyma’r hyn y dywedodd Andy Falleyn, Dirprwy Cyfarwyddwr Adran Trafnidiaeth Llywodraeth Cymru, wrth iddo adolygu apêl am ymholiad Rhyddid Gwybodaeth:

Mewn perthynas â’ch trydydd cwestiwn parthed asesiadau economaidd, esboniwyd wrthoch bod peth o’r gwybodaeth oedd eisiau arnoch ar gael yn barod ar wefan M4 Corridor Enhancement Measures website, sefM4 CEM Package 1 Workbook [traffordd newydd]; M4 CEM Package 2 Workbook [gwelliannau i’r A48]; M4 CEM Package 3 Workbook [gwelliannau i’r M4]; a M4 CEM Package 4 Workbook [gwelliannau i drafnidiaeth gyhoeddus]…

Dwi [hefyd] wedi adolygu’r asesiadau economaidd a gwybodaeth cost-budd ychwanegol sydd gyda ni a sydd wedi’i neilltuo rhag ei ddatgelu a gallaf gadarnhau bod y gwybodaeth yma yn rhan angenrheidiol o’n gwaith i archwilio’n llawn y dewisiadau sydd o dan ystyriaeth am newidiadau a/neu gwelliannau i’r M4 yn ardal Casnewydd. Nid  yw’r gwybodaeth yma yn gyflawn a disgwyliwn newidiadau pellach iddo…

Na fydde datgelu’r drafftiau anghyflawn hyn er budd y cyhoedd cyn cyhoeddi dogfen derfynol oherwydd y credaf y bydde’r datgeliad yn rhwystro ein gallu i ddod i benderfyniad ystyriol er budd pobl Cymru

Yr wyf yn argymell i unrhywun sydd am wybod dyfnder a thrylwyredd dadansoddiad economeg Llywodraeth Cymru am y traffordd arfaethedig chwilio am y term “BCR” (Cymhareb Buddiannau a Chostau) yn y dogfennau (M4 CEM Package) uchod. Mae Cyfeillion y Ddaear Cymru wedi rhoi tystiolaeth ger bron Pwyllgor Amgylchedd y Cynulliad Cenedlaethol sy’n crynhoi’r dystiolaeth economegol.

Cofiwch, dyna gyfanswm yr holl ddadansoddiad economeg sydd erioed wedi’i gyhoeddi gan Lywodraeth Cymru a’r Swyddfa Gymreig am y traffordd, dros gyfnod o 23 o flynyddoedd.

Felly nad oes gyda Llywodraeth Cymru unrhyw ffordd o fesuro tagfeydd, ei sail bwysicaf oll dros adeiladu traffordd ar Wastadeddau Gwent. A nad ydy Llywodraeth Cymru, na’r Swyddfa Gymreig, erioed wedi cyhoeddi achos busnes nac Asesiad Buddiannau-Costau manwl dros adeiladu traffordd ar Wastadeddau Gwent, y rheswm mae lobiwyr busnes yn rhoi dros gefnogi’r cynllun.

Beth yn y byd ddigwyddodd i bolisi ar sail tystiolaeth? A sut mae gweision sifil yn cysoni gwasanaethu Gweinidogion â’r angen – o dan eu Cod gweithredol eu hunain – i sicrhau eu bod yn:

rhoi gwybodaeth a chyngor, gan gynnwys cyngor i weinidogion, ar sail tystiolaeth

Traffordd yr M4 (Casnewydd) I

Yn yr erthyglau sy’n dilyn, byddaf yn datgymalu rhai o’r honiadau y gwnaethpwyd gan y CBI a Llywodraeth Cymru parthed yr angen i wastraffu £1.2 biliwn o arian cyhoeddus ar draffordd newydd i’r de o Gasnewydd. Ond cyn dechrau ar y broses honno, dyma ddisgrifiad o rai o’r rhinweddau o’r ardal fydd yn cael eu niweidio os bydd y cynllun yn mynd yn ei flaen. Fel y gwelwch yn y llun uchod, mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gosod trwch o goncrit dros o leiaf 4 Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA), ac Ardal Arbennig Cadwraeth Afon Wysg. Mae cyfres o ddogfennau gan Gyngor Cefn Gwlad Cymru parthed y Safleoedd yma.

Dynodiad yw SoDdGA sy’n dangos bod y cynefinoedd a/neu’r rhywogaethau tu fewn y ffiniau ymhlith y safleoedd bywyd gwyllt a daearegol o bwysigrwydd mwyaf yng Nghymru. Mae SoDdGA yn bwysig oherwydd maent yn cynnig cynefin i fywyd gwyllt fydde’n ei chael hi’n anodd byw mewn mannau eraill. Mae yn erbyn y gyfraith i unrhyw un niweidio rhinweddau arbennig dynodedig SoDdGA yn fwriadol.

Dynodiadau o bwysigrwydd rhyngwladol yw Ardaloedd Arbennig Cadwraeth. Caiff eu diogelu “yn ofalus iawn” o dan Cyfarwyddeb Cynefinoedd y CE.

Mae ardal Gwastadeddau Gwent yn cynnwys cynefinoedd nad oes eu tebyg yng Nghymru, gan gynnwys rhwydwaith o ffosydd iseldir. Mae’r ffosydd yma yn cynnal amrywiaeth eang o fywyd gwyllt arall, gan gynnwys cornchwiglod, dyfrgwn, llygod pengron y dŵr a’r gardwenynen feinllais, gwenynen mor brin mae hi ond i’w canfod mewn cynlleied â 20 o safleoedd yn y DU.

Cofnodwyd mwy na 350 rhywogaeth o drychfilod ac anifeiliaid di-asgwrn-cefn eraill yn yr ardal, gan gynnwys y pryf milwrol Odontomyia ornata, sydd fwy neu lai’n gyfyngedig i Wastadeddau Gwent a Gwlad yr Haf. Mae’r casgliad o chwilod dŵr sydd i’w cael yng Ngwastadeddau Gwent yn unigryw yng Nghymru, yn ôl Cyngor Cefn Gwlad Cymru.

Mae llawer iawn o blanhigion prin yn yr ardal, gan gynnwys frogbit, saethlys a Wolffia arrhiza – planhigyn blodeuol lleiaf y byd nad sydd i’w canfod yn unman arall yng Nghymru.

Yn amlwg, nid yw’n hawdd i ddeddfwrfa caniatau datblygu ar safleoedd cadwraethol fel y rhai yma. Mae’n bwysicach fyth pan fydd y datblygiad hwnnw yn un mawr iawn, hynod o ddinistriol, heb sôn am yr ôl-troed adeiladu’r traffordd.

A mae’n rhaid i’r sawl sydd am ddatblygu’n ddinistriol ar y safle wneud yn siwr mai dyna yw’r unig opsiwn sydd ar gael iddynt fwrw ymlaen. Dyna yw pwrpas Asesiad Strategol Amgylcheddol, wedi’r cwbl.

Yn yr wythnosau nesaf byddwn yn gweld ai anochel neu diangen yw’r cynllun i osod 14 milltir o goncrit dros Wastadeddau Gwent.

Ydy Beicio yn Ddiogel?

Gwelais drydar gan @DafyddTrystan a dynodd fy sylw at ystadegau marwolaeth beicwyr ym Mhrydain.

Mae’r erthygl gan y BBC yn adrodd bod y nifer o feicwyr sy’n cael eu lladd neu’n brifo’n wael wedi cynyddu’n ddiweddar, yn grynswth a fel cyfradd o’r pellter a deithiwyd. Ond ffigyrau’r DU ydy’r rhain, sydd wrth gwrs yn cynnwys Llundain, y lle mwyaf peryglus i feicio yn y DU heb os nac onibai.

Sut mae Cymru yn cymharu?

Mae’r ystadegau diweddaraf yn dangos bod 84 o bobl ar gefn beic wedi eu lladd neu’n brifo’n wael yn 2012. Mae hynny’n sylweddol llai na’r ffigyr ar gyfer 2011 ond yn uwch na’r gyfartaledd dros y degawd a fu.

Mae’r trend ar i fyny.

Ond mae mwy o bobl yn teithio ar gefn beic, a mae pobl yn beicio’n bellach, am nifer o resymau da iawn:

• Mae beicio’n hygyrch i lawer iawn o bobl achos nid yw’n dechnegol anodd, nag yn uchel ei bris i wneud (gallwch brynu beiciau gwych yn rhad iawn fan hyn, er enghraifft)
• Mae beicio’n dda iawn i’ch iechyd
• Mae’n ffordd o deithio sy’n rhad iawn (yr unig danwydd yw’ch bwyd)
• Mae’n dda i’r amgylchedd: bydd eich ôl-troed carbon yn lleihau wrth deithio ar gefn beic, yn hytrach na defnyddio car neu gludiant cyhoeddus

Felly mae’n ofynnol arnom i ystyried y pellter mae pobl yn teithio ar gefn beic, er mwyn astudio diogelwch cymharol.

Yr unig ddogfen sy’n cynnwys unrhyw wybodaeth o ddiddordeb yw’r un yma[1], sydd blwyddyn ar ei hôl hi. (Gweler fan hyn am yr ystadegau 2012 a mynnwch mwy o fanylder gan Adran Trafnidiaeth Prydain!).

Os ydyn ni’n cymryd yn ganiataol bod y pellter a deithiwyd ar gefn beic yn 2012 union yr un ag oedd yn 2011, rydym yn gallu cyfrif y cyfradd o farwolaethau/anafiadau difrifol fesul pellter a deithiwyd.

Does ‘na ddim patrwm clir, ar wahan i’r casgliad ei bod hi’n cryn dipyn yn fwy diogel i fod ar gefn eich beic nawr nag oedd hi yng nghanol y 90au.

Ond edrychwch ar y ffigyrau ar y chwith. Dyma’r cyfradd o farwolaethau ac anafiadau difrifol fesul biliwn milltir a deithiwyd.

Os ewn ni yn ôl at yr erthygl a dynnodd sylw Dafydd Trystan, mae cyfraddau marwolaeth/anafiadau difrifol yn sylweddol is yng Nghymru na chyfartaledd y DU. 20% yn is, mewn gwirionedd.

A sut ydyn ni’n cymharu gyda’r Iseldiroedd? Yn ôl y BBC, yn 2012 roedd ‘na 22 o farwolaethau fesul biliwn milltir a deithiwyd ar gefn beic yna. Ac yma yng Nghymru?

Roedd ‘na 4 o farwolaethau yn 2012, am gyfradd o 41 o farwolaethau fesul biliwn milltir, sydd tua’r un cyfradd â’r DU yn gyffredinol.

Y broblem ystadegol, wrth gwrs, yw bod pob un marwolaeth yn cael effaith mawr ar y cyfradd, gan bod y niferoedd yn isel iawn. Yn 2010 dim ond 2 bobl a laddwyd tra ar gefn beic, i roi cyfradd gwell hyd yn oed na’r Iseldiroedd. Ac yn 2011 lladdwyd 11. Dyna pam mae’n fwy synhwyrol i ddefnyddio’r ffigyrau ar gyfer y sawl a lladdwyd neu a anafwyd yn wael.

Un o’r ffyrdd gorau o wella’r ‘ystadegau’ yng Nhgymru yw i gael mwy fyth o bobl i feicio. A nid am resymau cyfrifo yn unig. Oherwydd mae’r dystiolaeth yn glir bod mwy o feicwyr yn golygu heolydd mwy diogel – i feicwyr.

Nodiadau

1. Tab 2

Treth Tanwydd

Yn ddiweddar cyhoeddodd Canghellor Prydain y bydd treth tanwydd (cerbydau) yn cael ei rewi tan mis Mai 2015 “cyn belled ag yr ydym yn canfod yr arian i’w cyllido”. Mae’r AA a’r RAC ill ddau wedi croesawu’r datganiad, tra’n dal i gwyno bod treth tanwydd yn rhy uchel o hyd. A honnir y CBI mai “y penderfyniad cywir yw parhau â’r rhewiad mewn cynydd treth”. Y penderfyniad cywir – i bwy?

Wrth gwrs, dyw cwyno am gostau ‘uchel’ teithio mewn car ddim yn taro deuddeg. Os byddwn yn cymharu â’r cynydd mewn pris teithio mewn trên, bws neu goets, mae pris cludiant cyhoeddus wedi cynyddu llawer mwy(1) na theithio mewn car.

Ond pa mor llesol yw hi i gymdeithas i leihau cost tanwyddau ffosil cludiant?

Yn gyntaf, bydd unrhyw gostyngiad mewn pris petrol yn cynyddu inertia’r cyfundrefn bresennol. Mae’n golygu y bydd pobl wedi’u clymu i isadeilwaith tanwydd ffosil y gorffennol, yn hytrach na dechrau ar drywydd carbon-isel neu yn ddi-garbon. Mae hynnyn yn ei dro yn newyddion drwg i’r economi yn y tymor hir. Os ydym yn ystyried ei bod yn hanfodol i’r byd symud at economi di-garbon yn y pendraw, ein dewis yw naill ai symud yn raddol i’r dyfodol carbon-isel, neu mewn cwymp sydyn fydd yn beryglus i’r economi a chymdeithas.

Yn ail, mae treth tanwydd yn dreth sy’n tynnu arian o bobl gyfoethog a’i ddosbarthu i bobl dlawd. Fel arfer, tua’r amser yma, bydd pawb yn sôn am Bopa Alys na fedrith ond gyrru i’r pentref lleol oherwydd nad oes bysiau a mae’n rhy fryniog i feicio. Ni honnaf nad oes yna bobl dlawd fydde’n elwa o leihad treth tanwydd. Ond mae’r budd iddyn nhw llawer yn llai nag yw e i bobl gyfoethog sy’n berchen ar gar, oherwydd mae pobl gyfoethog yn gyrru mwy a mae pobl dlawd yn colli i raddfa sylweddol uwch oherwydd y golled mewn trethiant cyffredinol (oherwydd pobl dlawd sy’n fwy dibynnol ar y gwasanaethau a ariennir gan dreth).

Gwariant wythnosol y teulu ar betrol/disel, fesul grŵp incwm(2)

Mae 25% o deuluoedd heb gar, gyda gwahaniaeth anferth rhwng pobl cyflog isel/uchel

Nifer ceir/faniau y teulu, fesul grŵp incwm(3)

Yn ôl ystadegau Adran Trafnidiaeth Llywodraeth Prydain(4) mae canran treth pris petrol a diesel wedi dirywio’n dirfawr ers 2000. O uchafbwynt o 75/76%, canran treth pris tanwydd nawr yw 56/58%.

Canran (%) o’r pris cyfan sydd yn dreth (treth tanwydd a Threth ar Werth)

Fel canlyniad o hyn oll, mae trethi amgylcheddol fel canran o drethiant cyffredinol wedi cwympo neu aros yn eu hunfan. Beth ddigwyddodd i addewid Llywodraeth Prydain “bydd canran treth sy’n dod o drethi amgylcheddol yn cynyddu”? Hawdd. Os na fedrwch gyrraedd y nod, symudwch chi y targed.

Mae’r Trysorlys wedi amcangyfri’r incwm na fydd yn dod i’r amlwg erbyn 2015 fel canlyniad peidio cynyddu treth tanwydd rhwng 2010 a 2015. Y cyfanswm? £22.6 billion. I roi hwn yn ei gyd-destun, arbedion honedig treth yr ystafell wely yw £500 million(5). A pha bris torri gwasanaethau bws o ardaloedd gwledig a thlawd Cymru ble mae cludiant yn broblem llawer mwy dwys – oherwydd diffyg treth yn dod i’r Trysorlys ?

Mi ydw i felly yn gobeithio na fydd y Canghellor yn dod o hyd i’r arbedion fydd yn ei alluogi i roi’r cildwrn hael, haerllug yma i’r lobi gyrru or-bwerus.

Nodiadau

1. Tablau TSGB0122 a 0123
2. Tabl A6
3. Tabl A47
4. Tabl ENV0105
5. Annex A