Dros nifer o flynyddoedd, dwi wedi pasio’r criw yma sawl gwaith. Gyda’u sachau ar eu cefnau a’r pibellau chwistrellu o’u blaenau, gweithio’n ddiwyd ydynt i ladd planhigion. “Weeds”. Y planhigion “anghywir” yn y lle anghywir. Ond mae hi wedi’n nharo i fod y weithred hon – chwistrellu gwenwyn o gwmpas morglawdd Bae Caerdydd – ddim yn llesol i’r byd natur rydym oll yn cael ein hannog i’w warchod.
Ond pa fath o wenwyn a ddefnyddir? Gan gydnabod bod amrywiaeth o gemegolion ar gael i ladd planhigion, penderfynais ofyn am y wybodaeth yma, o dan y Rheoleiddiadau Gwybodaeth Amgylcheddol.
Mae’r atebion i’r cwestiynau a ofynnais, parthed tir morglawdd Bae Caerdydd, fel y canlyn:
Defnyddir tua 80 litr o chwynladdwr crynodol bob blwyddyn. Noder ‘crynodol’. Mae hyn yn golygu’r hylif chwynladdwr cyn iddo gael ei deneuo â dŵr.
Y math o hylif lladd planhigion a ddefnyddir yw Monsanto Amenity Glyphosate. Mae Asiantaeth Cemegau Ewrop yn rhestru glyphosate fel cemegyn sy’n gallu achosi niwed difrifol i’r llygaid, a sy’n niweidiol i fywyd dyfrol gydag effeithiau tymor hir. Efallai ddim y cemegyn gorau oll i’w chwistrellu mewn man cyhoeddus wrth ymyl llyn gyda llawer iawn o ymwelwyr, a reit ar bwys safle Aqua Park sy’n denu miloedd ar filoedd o bobl ifanc, o fewn tafliad carreg i’r safleoedd chwistrellu gwenwyn.
Cost lladd planhigion ar y morglawdd yw ychydig dros £24,000 y flwyddyn. Mae’r cost yn amrywio gan ddibynnu ar y rhaglen trin Clymlys Siapan
Digon posib nad yw trigolion Caerdydd yn ymwybodol bod degau o filoedd o bunnoedd o’u harian treth yn cael eu gwario ar wenwyno planhigion ar forglawdd Bae Caerdydd bob blwyddyn. Dwi wedi bod yn ystyried beth yw’r canlyniad gwaethaf o leihau’n sylweddol ar y defnydd o chwynladdwyr, gan ei ddefnyddio dim ond ar gyfer y Clymlys Siapan. Bydde mwy o blanhigion yn tyfu o blith y cerrig ar y morglawdd. Ond ni welaf hynny fel canlyniad drwg. Mae blodau a llwyni yn denu pryfed, adar, ac anifeiliaid eraill, maent yn sefydlogi’r pridd a’r tywod sydd fel arall yn llifo i ffwrdd, a maent yn lleihau gwres yr haf. Onid ydym i fod yn gyfeillgar i natur dyddiau ‘ma? Onid yw Cyngor Caerdydd wedi datgan “Argyfwng natur yng Nghaerdydd, gan rhoi bioamrywiaeth wrth galon holl benderfyniadau’r Cyngor”, oherwydd bod “yr amgylchedd naturiol – sy’n sylfaen i’n bodolaeth – mewn argyfwng”?
Tybed a ydy’r darganfyddiad yma yn rhoi statws “Baner Werdd” Morglawdd Bae Caerdydd yn y fantol? Mae’n anodd cysoni defnydd o’r gwenwyn yma gyda’r meini prawf ‘bioamrywiaeth’, ‘iach, diogel’ a ‘rheoli amgylcheddol’.
Os mae’r cynnig – a fabwysiadwyd gan Gyngor Caerdydd yn 2021 – i weithredu ‘yr arfer orau’ er mwyn gwarchod bioamrywiaeth Cymru yn golygu rhywbeth, diau y bydd y cytundeb gyda’r chwynladdwyr yma yn dod i ben yn reit sydyn. Ac os na fydd, wel, drosodd i chi, etholwyr Caerdydd…
Gyda mawr ddiolch i Jemma Bere, Rheolwr Polisi Cadwch Gymru’n Daclus, dwi wedi dod o hyd i bapur polisi a ysgrifennais ar ran Cadwch Gymru’n Daclus yn 2006. Diolch hefyd i Tegryn Jones wnaeth gytuno i arddel polisi mor flaengar a radical ar y pryd. Fe allwch ddarllen eich copi islaw.
Teclyn pwerus iawn i lywio cyfeiriad y drefn gynllunio yng Nghymru yw Polisi Cynllunio Cymru 11 (PCC11). O ran dylanwadu ar y broses o gynllunio strategol, a chynaliadwyedd amgylcheddol, mae’r polisi o fudd mawr i’r rhai sydd am weld cynnydd amgylcheddol.
Mae’r cymalau canlynol yn arbennig o ddiddorol:
1.2 Prif amcan PCC yw sicrhau bod y system gynllunio’n cyfrannu at ddatblygu cynaliadwy
A sut mae hyrwyddo ‘datblygu cynaliadwy’?
Mae gweithredu yn unol â’r egwyddor datblygu cynaliadwy yn golygu bod yn rhaid i’r corff weithredu mewn modd sy’n ceisio sicrhau bod anghenion y presennol yn cael eu diwallu heb beryglu gallu cenedlaethau’r dyfodol i ddiwallu eu hanghenion hwythau. (t.7)
Mae gweithredu mewn modd sy ddim yn beryglu gallu cenedlaethau’r dyfodol i ddiwallu eu hanghenion yn golygu troi golwg cadarn iawn ar argyfyngau newid hinsawdd a byd natur. Mae’r egwyddor yma’n glir wrth ystyried y cymal canlynol:
2.7 Mae creu lleoedd mewn penderfyniadau datblygu yn digwydd ar bob lefel, ac mae’n cynnwys ystyriaethau ar raddfa fyd-eang, gan gynnwys yr argyfwng hinsawdd…
… a mae Egwyddorion Cynllunio Allweddol yn cadarnhau bod gan y drefn gynllunio…
…ran hanfodol i’w chwarae i sicrhau bod datblygiad yn gallu gwrthsefyll hinsawdd sy’n newid, ac i ddatgarboneiddio cymdeithas a datblygu economi gylchol er lles yr amgylcheddau adeileg a naturiol… Rhaid dilyn yr egwyddor agosatrwydd i sicrhau bod problemau’n cael eu datrys yn lleol yn hytrach na’u pasio i leoedd neu genedlaethau eraill.
Dylid ceisio osgoi effeithiau amgylcheddol negyddol er lles y cyhoedd. Mae hynny’n golygu gweithredu yn y tymor hir i barchu terfynau’r amgylchedd a gwetihredu mewn ffordd integredig fel na chaiff adnoddau ac asedau eraill eu difrodi neu eu colli heb fod modd eu hadfer. Os na ellir rhwystro llygredd, y llygrwr ddylai dalu a thrwy ddilyn yr egwyddor rhagofalus, sicrheir mesurau cost-effeithiol i rwystro difrod amgylcheddol. (t.17)
Mae’r datganiad yma hefyd yn hynod bwerus. Rhaid dilyn drefn i beidio â phasio problemau ymlaen i genedlaethau eraill, a bydd angen gweithredu mewn modd sy’n parchu terfynau’r amgylchedd.
2.23 …Mae’n rhaid [i gynllunwyr] gynllunio ar gyfer ein blaenoriaeth o amgylch creu lleoedd, datgarboneiddio a llesiant.
Eto, mae dadgarboneiddio â statws uchel yn y drefn gynllunio. Mae asesiad o benderfyniadau cynllunio yn cynnwys ystyriaeth o bum ffactor. Mae ambell i sypreis:
2.28… Ystyriaethau economig… sut mae’r cynnig yn cefnogi cyflawni’r nod o sicrhau Cymru mwy ffyniannus, carbon isel, arloesol sy’n defnyddio adnoddau’n effeithlon.
Ystyriaethau amgylcheddol… a fydd achosion ac effeithiau newid yn yr hinsawdd yn cael eu hystyried yn llawn drwy leoliad, dylunio, adeiladu, gweithredu, datgomsiynu ac adfer; ac a yw’n cefnogi datgarboneiddio a’r pontio i economi carbon isel.
Mae sylw penodol i newid hinsawdd yn dilyn:
3.30 Yn 2019, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru argyfwng hinsawdd er mwyn cydgysylltu camau gweithredu yn genedlaethol ac yn lleol i helpu i fynd i’r afael â bygythiadau newid yn yr hinsawdd
3.33 Mae newid hinsawdd yn her fyd-eang, gyda’r effeithiau’n cael eu teimlo ar lefel leol gan gyflwyno risg sylweddol i bobl, i eiddo, i seilwaith ac i adnoddau naturiol. Mae angen i ni gynllunio ar gyfer yr effeithiau hyn, gan leihau bregusrwydd ein hadnoddau naturiol ac adeiladu amgylchedd a all addasu i newid hinsawdd. Mae’r system gynllunio yn chwarae rôl bwysig yn rheoli’r risg hon. Bydd datblygiad a gaiff ei ganiatáu heddiw yn bodoli am ddegawdau i ddod. Y penderfyniad pwysicaf a wneir gan y system gynllunio yw sicrhau bod y datbygiadau cywir yn cael eu hadeiladu yn y lleoedd cywir.
Ac mae plethiant Deddf yr Amgylchedd 2016 â’r system gynllunio i’w weld drwy Reoli Cynaliadwy ar Adnoddau Naturiol, sy’n gweithio trwy’r broses gynllunio wrth:
3.36
• gwella cydnerthedd ecosystemau a rhwydweithiau ecolegol; • atal a gwrth-droi colled bioamrywiaeth; • cynnal a gwella seilwaith gwyrdd gan sicrhau manteision ac atebion ecosystem lluosog; • dewis lleoedd cydnerth ar gyfer seilwaith a datblygiadau adeiledig • hwyluso’r symudiad tuag at ddatgarboneiddio’r economi
3.37 Mae iechyd a lles pobl a lleoedd, a’r angen i arafu’r argyfwng hinsawdd a’i effeithiau yn rhoi hwb ychwanegol am weithredu proactif trwy’r system gynllunio.
Rydym yn ffarwelio â’r arfer bondigrybwyll o adeiladu datblygiadau mawrion wrth gyfnewidfeydd traffyrdd a heolydd mawr:
3.52 Dylai awdurdodau cynllunio ailasesu safleoedd datblygu sy’n hygyrch iawn drwy ddulliau heblaw ceir a’u neilltuo ar gyfer defnyddiau dwys o ran teithio fel swyddfeydd, mannau siopa, hamdden, ysbytai a thai sy’n ddigon dwys i lawn ddefnyddio potensial y safle o ran hygyrchedd. Yn achos safleoedd sy’n annhebygol o gael eu gwasanaethu’n dda gan gerdded, beicio a thrafnidiaeth gyhoeddus, dylid peidio â’u neilltuo ar gyfer eu datblygu.
Eto yn ymwneud á thrafnidiaeth, mae’r polisi yn blaenoriaethu teithio cynaliadwy uwchben cerbydau preifat:
4.0.3 Amcan y thema hon yw sicrhau bod datblygiadau’n cael eu lleoli a’u dylunio mewn ffordd sy’n lleihau’r angen i deithio, yn lleihau’r ddibyniaeth ar y car preifat ac yn darparu cyswllt hygyrch â gwaith, gwasanaethau lleol a chyfleusterau cymunedol. Gwnir hyn trwy integreiddio datblygiadau â seilwaith trafnidiaeth cynaliadwy a dylunio cynlluniau yn y fath fodd a fydd yn cynyddu’r hyn a ddarperir a’r defnydd o ddulliau teithio cynaliadwy, gan gynnwys rhoi blaenoriaeth i’r moddau hyn dros geir preifat.
4.1.9 Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i leihau’r ddibyniaeth ar y car preifat a chefnogi newid i ddulliau teithio fel cerdded, beicio a thrafnidiaeth gyhoeddus.
4.1.12 Mae’n bolisi gan Lywodraeth Cymru i ddefnyddio hierarchaeth drafnidiaeth gynaliadwy mewn datblygiadau newydd sy’n rhoi blaenoriaeth i gerdded, beicio a thrafnidiaeth gyhoeddus ar draul cerbydau modur preifat
Mae cyfeiriadau niferus at y Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol, a’r dulliau gweithredu. Mae’r Ddeddf honno wir yn gwneud gwahaniaeth i’r modd mae awdurdodau cyhoeddus yn gweithredu wrth iddynt fframio polisiau a chynlluniau. Dyma enghreifftiau:
Dylai datblygiadau newydd atal problemau rhag digwydd neu waethygu fel prinder tai fforddiadwy, dibyniaeth ar geir preifat a chynhyrchu allyriadau carbon. t.44
Drwy ddiogelu a gwella bioamrywiaeth, a’n hamgylchedd naturiol yn fwy cyffredinol, bydd hi’n bosibl diogelu asedau economaidd at y dyfodol mewn ymateb i heriau yr argyfwng hinsawdd ac wrth hyrwyddo dewis adnoddau carbon isel a phriodol sy’n mynd i’r afael ag achosion newid yn yr hinsawdd a darparu gwasanaethau ecosystemau cost effeithiol fel aer a dŵr glân. t.120
Bydd Cymru sy’n Gyfrifol ar Lefel Fyd-eang yn cael ei hyrwyddo drwy leihau allyriadau carbon, mynd i’r afael â llygredd aer a rheoli risgiau amgylcheddol. t.121
Yn anad dim, mae Cymru sy’n Gyfrifol ar lefel Fyd-eang yn cael ei hyrwyddo drwy leihau ein hôl-troed carbon drwy seilwaith trafnidiaeth gyhoeddus integredig, annog busnes sy’n gyfrifol ar lefel fyd-eang a hyrwyddo ffynonellau ynni adnewyddadwy yn hytrach na rhai sy’n allyrru carbon t.74
Dylai datblygiad Atal problemau rhag digwydd neu waethygu – problemau fel cynhyrchu allyriadau carbon, ansawdd aer gwael a gwastraff a cholli’n hadnoddau naturiol y bydd angen eu rheoli am flynyddoedd lawer i ddod. t.74
Problemau fel gwastraff… y bydd angen ei reoli am flynyddoedd lawer i ddod. Fel gwastraff niwclear, efallai?!
Sôn am ynni…
5.7.1 Prif flaenoriaeth Llywodraeth Cymru yw lleihau’r galw pan fo hynny’n bosibl ac yn fforddiadwy. Rhaid sicrhau mai trydan carbon isel yw’r brif ffynhonnell ynni yng Nghymru. Defnyddir trydan adnewyddadwy i ddarparu gwres a thrafnidiaeth yn ogystal â phŵer.
5.7.3 … er mwyn gwella ansawdd ein bywydau ni ac ansawdd bywydau cenedlaethau’r dyfodol. Mae hyn yn golygu cymryd camau rhagofalus i atal Cymru rhag bod ynghlwm i gloddio mwy am danwydd ffosil a datblygiadau carbon uchel.
5.7.13 Mae polisi cynllunio Llywodraeth Cymru’n cydnabod hierarchaeth ynni. Mae Llywodraeth Cymru’n disgwyl i bob datblygiad newydd liniaru achosion newid yn yr hinsawdd yn unol â’r hierarchaeth ynni ar gyfer cynllunio
5.9.1 Dylai awdurdodau lleol hwyluso pob math o ddatblygiadau ynni adnewyddadwy a charbon isel
Ac o ran adeiladau a datblygiadau…
5.8.1 Dylai’r system gynllunio gefnogi datblygiad newydd sy’n defnyddio ynni’n effeithiol iawn, yn cefnogi datgarboneiddio, yn mynd i’r afael ag achosion newid yn yr hinsawdd ac yn addasu i effeithiau yr argyfwng hinsawdd
5.8.2 Polisi Llywodraeth Cymru yw sicrhau adeiladau di-garbon...
5.8.4 Os bydd awdurdodau cynllunio o’r farn na roddwyd ystyriaeth ddigonol i faterion ynni wrth ddylunio prosiect, gallant wrthod rhoi caniatâd cynllunio.
5.8.5 Dylai awdurdodau cynllunio asesu safleoedd strategol i nodi cyfleoedd i sicrhau safonau adeiladu cynaliadwy uwch, gan gynnwys di-garbon, yn eu cynllun datblygu… [wedi] seilio’u penderfyniadau ar dystiolaeth gadarn ac yn ystyried hyfywedd economaidd y cynllun.
Yn troi at yr argyfwng natur, a byd natur, tra bod rhan o’r pwyslais ar isadeiledd werdd i hybu byd natur, mae’r egwyddor o wella bioamrywiaeth hefyd yn ddigon amlwg:
Dylid atal problemau rhag digwydd neu waethygu. Dylid gwyrdroi colledion bioamrywiaeth, lleihau llygredd, mynd i’r afael â risgiau amgylcheddol a gwella cydnerthedd ecosystemau’n gyffredinol. t.122
6.2.7 Dylid defnyddio’r Asesiad o Seilwaith Gwyrdd i ddatblygu dull cadarn o wella bioamrywiaeth, cynyddu cydnerthedd ecolegol a gwella canlyniadau llesiant
6.2.10 Dylai’r angen i ecosystemau, cynefinoedd a rhywogaethau ymaddasu i newid yn yr hinsawdd gael ei ystyried fel rhan o’r Asesiad Seilwaith Gwyrdd. Dylai gynnwys nodi ffyrdd o leihau neu wyrdroi chwalu cynefinoedd, a gwella cysylltedd cynefinoedd drwy hyrwyddo coridorau bywyd gwyllt a nodi cyfleoedd i adfer tir, rheoli’r dirwedd a chreu cynefinoedd newydd neu well.
6.4.2 Mae’r Cynllun Adfer Natur yn cefnogi’r gofyniad deddfwriaethol hwn i wrthdroi’r dirywiad mewn bioamrywiaeth, mynd i’r afael â’r achosion sydd wrth wraidd colli bioamrywiaeth drwy ganolbwyntio ar natur wrth wneud penderfyniadau a chynyddu cydnerthedd ecosystemau drwy gymryd camau penodol sy’n canolbwyntio ar y 6 amcan ar gyfer cynefinoedd a rhywogaethau.
6.4.4 Mae’n rhaid cymryd pob cam rhesymol i gynnal neu wella bioamrywiaeth a chryfhau cydnerthedd ecosystemau…. Pan na ellir osgoi neu leihau effeithiau andwyol ar yr amgylchedd, bydd angen gwrthod caniatâd cynllunio.
6.4.5 Rhaid i awdurdodau cynllunio geisio cynnal a gwella bioamrywiaeth wrth arfer eu swyddogaethau. Mae hynny’n golygu na ddylai datblygu arwain at gollediad mawr i gynefinoedd na phoblogaethau o rywogaeth, yn lleol nac yn genedlaethol, a rhaid iddo esgor ar fanteision net i fioamrywiaeth.
6.4.8 Yn arbennig, rhaid i awdurdodau cynllunio ddangos eu bod wedi ceisio cyflawni dyletswyddau a gofynion Adran 6 o Ddeddf yr Amgylchedd drwy gymryd pob cam rhesymol i gynnal a gwella bioamrywiaeth wrth arfer eu swyddogaethau
6.4.25 Dylai awdurdodau cynllunio warchod coed, perthi, grwpiau o goed/llwyni ac ardaloedd o goetir lle mae iddynt werth ecolegol, lle maent yn cyfrannu at gymeriad neu amwynder ardal leol arbennig, neu lle maent yn cyflawni swyddogaeth fuddiol sydd wedi’i glustnodi i’r seilwaith gwyrdd.
I gyd wedwn i yw, dangoswch y goeden sydd heb werth ecolegol.
Mae’r polisi hwn yn ein harwain ar drywydd cynaliadwyedd. Mae’r adrannau ynghylch teithio llesol yn arbennig o flaengar. Ond nid da lle gellir gwell.
Er enghraifft, nid oes yna gyfeiriad at sicrhau bod datblygwyr yn cyfrannu at gyrraedd targedau newid hinsawdd drwy sicrhau tai di-garbon (neu passivhaus). Efallai gwendid polisi Llywodraeth Cymru yw hwnna, gan nad ydy Rheoleiddiadau Adeiladau yn ddigon cryf. Dwi wedi trafod y mater truenus yna o’r blaen, gan ofyn “Ai dyma benderfyniad gwaethaf erioed gan Weinidog Cymru?”. Ond oherwydd y diffyg yma, mae’r broses gynllunio yn rhoi pwysau mawr ar ysgwyddau rhyw awdurdod lleol i fod y cyntaf i gynnig y dystiolaeth i fodloni meini prawf cymal 5.8.5 (uchod). Ond beth bynnag am hynny, mae’n rhaid i bob adeilad newydd fod yn “bron di-garbon” erbyn diwedd 2020, yn unol â’r Rheoleiddiadau Ewropeaidd yma. Amdani, felly?
Eto, diffyg arweiniad cadarn o ran polisi Llywodraeth Cymru sy’n golygu bod geiriad yn erbyn echdynnu tanwyddau ffosil i gyd yn sôn am “symud oddi wrth gloddio am danwydd ffosil” (5.10.1, er enghraifft). Ydy hynny’n gydnaws â’r argyfwng hinsawdd?
Druan ar Lywodraeth Cymru. Mis yn unig cyn dyddiad dechrau’r Ymchwiliad Cyhoeddus mae holl sylfaen eu cynlluniau rheibus yn y fantol.
Achos – gyda thri diwrnod o rybudd yn unig – mae diawliaid Adran Trafnidiaeth Llywodraeth Prydain wedi newid y ffordd y dyle awdurdodau cyhoeddus ragweld twf traffig.
Ond wrth gwrs, fel rydym wedi dod i arfer ynghylch cynlluniau Llywodraeth Cymru a’r M4, nid dyna’r gwirionedd.
Oherwydd mi oedd Llywodraeth Cymru yn ymwybodol ers o leiaf blwyddyn bod Llywodraeth Prydain am newid y ffordd mae’n gwneud amcanestyniadau o’r math. Mae un ddogfen ymgynghori yn eglurhau:
The review is planned to be completed in 2016
Felly naill ai roedd Adran Trafnidiaeth Llywodraeth Cymru yn esgeulus wrth beidio bod yn ymwybodol bod yr adolygiad yn mynd yn ei flaen. Neu mi oedd yr adran yn gobeithio bwrw ymlaen â’u cynllun ta beth, wedyn derbyn cyngor cyfreithiol y bydde’u hachos yn annilys petaent yn bwrw ymlaen heb ddefnyddio’r fethodoleg newydd.
Pam bod y newid yn dyngedfennol bwysig?
Mae Cyfeillion y Ddaear Cymru – ynghyd â llawer o fudiadau ac arbenigwyr eraill – wedi beirniadu amcanestyniadau Llywodraeth Cymru, gan awgrymu eu bod yn gor-ddweud y twf traffic tebygol.
Os bydd y fethodoleg newydd yn lleihau’r twf rhagweledig, wnaiff hynny andwyo achos y llywodraeth yn dirfawr.
Bydde hefyd, wrth gwrs, yn lleihau’r ennillion tybiedig o ran llygredd aer, dŵr a sŵn. Dyna achos lleiaf yw’r traffig sy’n defnyddio’r M4 presennol, lleiaf yw’r llygredd a sŵn.
Yn bwysig iawn, mae dadansoddiad ennillion/colledion (Benefit-Cost Analysis) wedi’i seilio i raddau helaeth ar leihau amser teithio, yn enwedig gan deithwyr busnes:
Travel time savings typically account for a large proportion of the benefits of major transport infrastructure. For this reason they play an important role in policy making and investment decisions.
Gallem weld mewn asesiad Llywodraeth Cymru bod y buddion tybiedig i’r gymuned fusnes dros £1 biliwn, sef mwy na hanner buddion crynswth y cynllun.
Felly os bydd cerbydau ar yr heolydd yn llai niferus, bydd yr ‘ennillion’ amser yn llai. A mae Cyfeillion y Ddaear Cymru yn barod wedi amcangyfri bod yr asesiad ennillion/colledion yn ymylol. Mi all y newidiadau wthio’r cynllun i ochr negyddol y linell fantol.
Providing a realistic analysis of the cost also has profound implications for the Benefit:Cost Ratio. The Welsh Government claims this ratio to be 1.98 . However, substituting our costs of £1.84 billion for the Welsh Government’s costs of £0.98 billion gives us a ratio of 1.05.
Hardly a ringing endorsement of the project’s economic benefits.
Felly mae’r newid i’r fethodoleg yn mynd i achosi pen tost i Lywodraeth Cymru ymhell tu hwnt i’r angen i ail-redeg eu holl asesiadau a’r oedi i’r cynllun. Achos peidiwch â chredu am eiliad bod oedi o 5 mis yn mynd i beidio â chael effaith ar y gwaith adeiladu. Am un peth, mae’n rhaid i waith ecolegol sensitif gael ei wneud ar adegau penodol o’r flwyddyn. Mi all y newid hwn olygu oedi o flwyddyn.
Wrth gwrs, mi fydd Llywodraeth Cymru yn ywmybodol bod Adran Trafnidiaeth llywodraeth Prydain yn ymgymryd ag adolygiad o’r ffordd y mae’n amcangyfri gwerth amser teithio.
Mae’r adolygiad yma yn argymell lleihau’n sylweddol gwerth tybiedig arbedion amser gan y gymuned fusnes. Erbyn diwedd mis Mawrth, byddwn 5 mis yn nes at benderfyniad Llywodraeth Prydain i fwrw ymlaen â’u newidiadau ai peidio. All hwn achosi oedi pellach i gynlluniau Llywodraeth Cymru, yn yr un modd â’r adolygiad presennol?
Ddoe, fe gyhoeddwyd adroddiad gan Gyfeillion y Ddaear Cymru, ar y cyd â Greenpeace UK.
Mi ddylech ei ddarllen. Dyma’r rhagymadrodd.
Mae hyd at 400 o bobl yn cael eu lladd yn flynyddol oherwydd llygredd aer o bwerdy Aberddawan. Dyna un o gasgliadau adroddiad newydd o Gyfeillion y Ddaear a Greenpeace, sy’n dangos bod y llygredd gwenwyneg yn lledu cyn belled â Ffrainc, Gweriniaeth Iwerddon ac ar draws deheubarth ynys Prydain.
Mae’r marwolaethau yma yn costio cymdeithas mwy na £220 miliwn pob blwyddyn. Bydd costau pellach yn gysylltiedig â’r llygredd, sy’n achosi 195,000 o ddyddiau o salwch pob blwyddyn, 3,400 o achosion o symptomau’r fogfa, 260 o achosion o fronchitis mewn plant, 290 o ymweliadau i’r ysbyty a 20 o fabanod â phwysau geni isel.
Mae Cyfeillion y Ddaear Cymru wedi amcangyfrif bod cymdeithas ar ei cholled o £950 miliwn oherwydd effeithiau y llygredd ar iechyd a’r amgylchedd.
Llygredd? Yn lladd 400 o bobl y flwyddyn? A mae’n dod o Gymru?
Byddech chi’n meddwl y bydde’r stori yma wedi saethu at ben uchaf blaenoriaethau’r cyfryngau.
Ond un orsaf radio yn unig – Heart FM, i’w clod – a gysylltodd i gyfweld ag awdur yr adroddiad.
Mae’n amhosib canfod unrhyw gyfeiriad i’r stori ar wefan y BBC nac ITV Cymru. Dyna achos roedd storiau llawer yn bwysicach na marwolaethau 400 o bobl y flwyddyn o un ffyhonnell. Storiau fel hyn o’r BBC yng Nghymru:
Bues yn dilyn – ac yn gwrthwynebu – y cynllun ffaeledig i godi trac rasio ym mlaenau’r cymoedd ers amser hir, ond digon yw dweud bod gwanc ac anghymwysder y datblygwyr eu hunain wedi cael effaith andwyol ar y prosiect.
Sôn ydw i fan hyn am ymddygiad staff Cyfoeth Naturiol Cymru adeg ymyrraeth Alun Davies – Gweinidog Amgylchedd ar y pryd – â’r prosiect.
Yn adroddiad Derek Jones i’r cyhuddiadau yn erbyn Alun Davies, adroddir:
Assurances have however been given by officers of NRW that they considered Mr Davies had indeed approached them in his capacity as an AM [rather than as a Minister].
Ond mewn ebost o 14 Mehefin 2013 gan Graham Hillier (oedd yn rheoli ymateb Cyfoeth Naturiol Cymru i’r prosiect ar y pryd), gwelwn:
I need to confirm the meeting with the Minister [to discuss the Circuit of Wales case] asap.
Ond mae’r erthygl hon yn ddilyniant i’r un a gofnodwyd cyfres haerllug o gelwyddau ynghylch cynlluniau M4 Llywodraeth Cymru. Arddangosfeydd – a ddatgelwyd wedi ymholiad rhyddid gwybodaeth – a gostiodd £289,527.
Gofyn i fy hun: sut all weision sifil – sydd o dan ymrwymiad i beidio â chelwydda – alluogi celwyddau llwyr i ymddangos mewn arddangosfa gyhoeddus? Defnydd dwl o arian cyhoeddus yw i dalu i weision sifil gynhyrchu ‘ffeithiau’ anghywir, wedyn i dalu am eu darlledu.
A dyma fi felly ar drywydd y gwirionedd: gorfodi Llywodraeth Cymru i wynebu’r ffaith ei bod wedi celwydda.
Cam 1
Y cam cyntaf oedd i ddarganfod pwy a gymeradwyodd yr ystadegau a’r ffigyrau gwallus a ddefnyddiwyd. Yn ddigon rhwydd, dyma’r ymateb: Cyfarwyddwr y Prosiect. A buodd y Gweinidog Trafnidiaeth yn eu hadolygu i gyd.
Ond roeddwn am gael tystiolaeth bod gweision sifil wedi trio peidio â chelwydda, a mai i’r gwrthwyneb oedd bwriad y Gweinidog. Felly ar ôl i fi ofyn am ohebiaeth rhwng Cyfarwyddwr y Prosiect (Martin Bates) a’r Gweinidog, dyma ymateb y llywodraeth.
Ar ran/On Behalf Of ES&T-FOI@wales.gsi.gov.uk Anfonwyd: 17 November 2015 14:20 At: Gareth Clubb Copi/Cc: ES&T-FOI@wales.gsi.gov.uk; Freedom.ofinformation@wales.gsi.gov.uk Pwnc: RE: ATISN 9857 – G Clubb – Martin Bates Correspondence – Final Response
Annwyl Mr Clubb,
Diolch am eich ymholiad. Mae yna nifer o wahanol ffolderi lle y gall y negeseuon e-bost o dan sylw cael eu cadw. Mae rhai ffolderi yn ymwneud â phrosiectau, rhai ddim. A fyddech cystal a disgrifio’r wybodaeth yr ydych yn chwilio amdani yn benodol, er enghraifft e-bost penodol ar agwedd benodol o brosiect penodol. Buasai’n help os byddwch mor gywir â phosibl yn eich disgrifiad, gan ganolbwyntio ar y wybodaeth yr ydych yn credu sydd gennym, fel y gallwn chwilio amdani.
Dyma’r tro cyntaf i fi ddod o hyd i drefn rhyfedd Llywodraeth Cymru o gadw gohebiaeth. Mae’n debyg bod eisiau i fi ddyfalu o blith nifer anhysbys o ffolderi gwahanol – heb gliw yn y byd o enwau’r ffolderi oedd yn cynnwys yr ohebiaeth.
Dwi ddim am i’r blogpost yma para’n hirach nag sydd yn rhaid. Yr ateb byr i’ch cwestiwn felly ydy bod Comisiynydd Gwybodaeth yn dal i archwilio trefn rhyfeddol Llywodraeth Cymru, sydd yn fy nhyb i yn mynd yn groes i’r angen statudol i hwyluso mynediad i wybodaeth.
Dyma enghraifft arall o sut y bu Llywodraeth Cymru yn ceisio peidio ymateb yn deg i ymholiad rhyddid gwybodaeth – y tro yma yn smalio nad oedd clem gyda nhw faint o draffig sy’n defnyddio cymalau gwahanol yr M4 er bod yr union ddata hwnnw wedi’i ddefnyddio i ‘ddangos’ bod yr M4 yn orlawn yn barod.
Cam 2
Cwyno i’r Awdurdod Saf0nau Hysbysebu.
Mi oeddwn i wedi clywed bod Awdurdod Safonau Hysbysebu yn gallu barnu am ddilysrwydd – ai beidio – honiadau a wneir gan awdurdodau cyhoeddus. Felly ysgrifennais â nhw, gan fynnu bod yr honiadau yn groes i’r rheoleiddiadau marchnata.
Dyna siom oedd derbyn ymateb yr ASA. Dyfarnwyd nad oedd modd iddynt ymyrryd oherwydd nad oedd dim yn cael ei ‘werthu’.
Cam 3
Cwyno i’r sefydliad ei hun.
Dyma a wnes yn fuan wedi’r arddangosfeydd, gan ennyn yr ymateb yma gan y Gweinidog ei hun. Cyfeirio fi at y ‘gwybodaeth’ gwallus ei hun wnaeth Mrs Hart. Yn amlwg, doedd yr ateb yma ddim yn plesio. Felly, ymlaen at Gam 4.
Cam 4
Cwyno i Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru.
Gallwch weld sail fy nghwyn fan hyn. Yn y bôn, mynnu oeddwn fod Llywodraeth Cymru wedi camarwain pobl Cymru yn fwriadol, a bod Côd Ymddygiad Gweision Sifil wedi’i dorri (o ran gonestrwydd o goddrychedd) fel canlyniad.
Codais dau brif pwynt:
Bod Llywodraeth Cymru ddim wedi ymchwilio fy nghywn yn drylwyr
Am bod y Gweinidog ei hun wedi ymchwilio, bod hynny’n tanseilio hygrededd y system cwyno: pa Weinidog fydde’n cyfaddef bod ei staff wedi celwydda ar orchymyn y Gweinidog honno?!
Yn y pendraw – pedwar mis yn ddiweddarach – derbyniais yr ymateb hon gan Lywodraeth Cymru (oedd wedi cael gorchymyn gan yr Ombwdsmon i ymateb).
Fel y gwelwch, dydy ymateb y llywodraeth ddim yn ymdrîn â’r honiad o gelwydda. A dyna felly oedd sail parhad fy nghwyn i’r Ombwdsmon.
Ond siom unwaith eto a gafwyd. Dyma ymateb derfynol yr Ombwdsmon. Meddai’r Ombwdsmon nad oes modd iddo ymchwilio i honiadau o dorri Côd Ymddygiad, gan mai rôl yr awdurdod ei hun ydy hwnnw. A nid oes rôl gan yr Ombwdsmon codi cwestiynau am ddilysrwydd ystadegau awdurdodau cyhoeddus.
Cam 5
Cwyno i’r Awdurdod Ystadegau’r DU.
Cafwyd cryn dipyn o drafodaeth gyda Richard Laux, Dirprwy Pennaeth Rheoleiddio yn yr Awdurdod Ystadegau. Roedd Richard mor glên i ysgrifennu’r ebost hon, gan gopio’r cynnwys at nifer o ystadegwyr proffesiynol, gan gynnwys Pennaeth Ystadegau Llywodraeth Cymru:
Oddi wrth: Laux, Richard [mailto:richard.laux@statistics.gov.uk] Anfonwyd: 08 February 2016 14:55 At: Gareth Clubb <gareth.clubb@foe.co.uk> Copi/Cc: Glyn.Jones@wales.gsi.gov.uk; Hart, Jamie <jamie.hart@Statistics.gov.uk>; Leadbetter, Victoria <victoria.leadbetter@Statistics.gov.uk> Pwnc: Welsh Government infographic
Dear Gareth,
Thank you for contacting us and for the subsequent conversation to help me understand better your concerns about the infographic used by the Welsh Government about the proposals for the M4 Corridor around Newport Project.
As I explained, the statutory remit of the UK Statistics Authority is limited to “official statistics”; we understand that the information that you are concerned about is economic/cost-benefit analysis, including modelled forecasts conducted or commissioned by the Welsh Government – which is not part of our remit.
I mentioned to you the UK Statistics Authority’s Code of Practice for Official Statistics – this is the benchmark of good statistical practice and, we believe, much of it is relevant to a wider range of published quantitative information. For example:
Principle 2 practice 2 says “Present statistics impartially and objectively”.
Principle 4 practice 1 requires producers of statistics to “ensure that official statistics are produced according to scientific principles. Publish details of the methods adopted, including explanations of why particular choices were made”.
Principle 8 practice 1 emphasises the importance of providing “information on the quality and reliability of statistics in relation to the range of potential uses …”
Voluntary adherence to the spirit and the high standards of parts of the Code of Practice when publishing non-statistical analysis might be beneficial, in particular relating to its orderly release, including:
adopting clear labelling and presentation of such publications to make them readily distinguishable from official statistics releases, making it clear to readers that the analysis comprises economic estimates based on judgements and assumptions;
setting out, as far as possible, advice to readers about how they might replicate the analysis contained within; and,
adopting professional standards in the presentation of the analysis and setting out its strengths and limitations.
I am copying this email to Glyn Jones, Head of Profession for statistics at Welsh Government.
Best wishes,
Richard.
Chlywais i’r un gair gan Glyn Jones wedi hynny. Ond mi oeddwn i’n wirioneddol ddiolchgar am gefnogaeth Richard Laux. Roedd yn amlwg yn cydymdeimlo â’r sefyllfa, ond oherwydd nid “ystadegau swyddogol” mohonynt, ni fedrith wneud dim yn eu cylch.
Cam 6
Cwyno i Swyddfa Archwilio Cymru.
Ydych chi’n cofio’r rhan o ymateb yr Ombwdsmon lle soniodd nad oedd modd iddo ymchwilio materion ariannol gan mai swyddogaeth y swyddfa archwilio ydoedd?
Ymlaen atyn nhw, felly, gan fynnu bod Llywodraeth Cymru wedi camwario bron i £300,000 ar arddangosfeydd gan mai camarweiniol/celwyddol oeddynt. Yn fwy na hynny, petai’r arddangosfeydd wedi gogwyddo’r farn gyhoeddus o blaid y draffordd, a’r draffordd yn cael ei hadeiladu ar sail hynny, bydde’r camwariant hynny’n gyfrifol am gamwariant o fwy na £2 biliwn.
Chwarae teg, mi wnaeth y Cyfarwyddwr Archwilio Ariannol ymateb. Dyma’r hyn oedd gyda fe i’w ddweud:
Oddi wrth: Wales Audit Office [mailto:WalesAuditOffice@audit.wales] Anfonwyd: 31 March 2016 14:52 At: Gareth Clubb <gareth.clubb@foe.co.uk> Pwnc: Camwariant Llywodraeth Cymru 15-16
Annwyl Mr Clubb,
Diolch am eich e-bost dyddiedig 22 Chwefror 2016 lle y gwnaethoch godi pryderon ynglŷn â’r cynigion presennol ar gyfer Ffordd Liniaru’r M4 yn Ne Cymru, a defnydd Llywodraeth Cymru o arian cyhoeddus a chyflwyno ystadegau tra’n cynnal cyfres o arddangosfeydd cysylltiedig ar gyfer y cyhoedd ym mis Medi 2015.
Rwyf yn ymateb i’ch e-bost ar ran Archwilydd Cyffredinol Cymru.
Yn amlwg, mae prosiect Ffordd Liniaru’r M4 yn eitem sylweddol o wariant cyhoeddus, ac mae’r Archwilydd Cyffredinol yn adolygu’r prosiect o ran y potensial i ystyried y gwerth am arian a gafwyd yn y defnydd o adnoddau ac astudiaeth ar gyfer gwneud argymhellion i wella’r gwerth am arian. Rwyf felly’n ddiolchgar i chi am godi eich pryderon mewn perthynas â’r cynigion presennol, gan fod hynny’n helpu ein monitro parhaus.
Fodd bynnag, dylid cofio nid yw cwestiynu rhinweddau amcanion polisi y cyrff a archwilir gan yr Archwilydd Cyffredinol yn un o swyddogaethau’r Archwilydd Cyffredinol na Swyddfa Archwilio Cymru. Yn ogystal, nid oes gan yr Archwilydd Cyffredinol na Swyddfa Archwilio Cymru ddyletswydd statudol i ymchwilio i gwynion yn erbyn cyrff y mae’r Archwilydd Cyffredinol yn eu harchwilio. Mae ein Canllaw i Ohebwyr ar ysgrifennu at Archwilydd Cyffredinol Cymru neu Swyddfa Archwilio Cymru yn rhoi gwybodaeth fanylach am y materion hyn a allai fod yn ddefnyddiol i chi.
Fodd bynnag, byddwn yn ystyried p’un a yw gohebiaeth rydym yn ei derbyn sy’n cwyno am sefydliadau a archwilir gan yr Archwilydd Cyffredinol yn codi unrhyw bryderon a allai lywio ein gwaith archwilio. Gallaf gadarnhau bod eich e-bost hefyd wedi’i anfon ymlaen at y tîm archwilio perthnasol i lywio eu gwaith archwilio parhaus mewn perthynas â Llywodraeth Cymru ar ran Archwilydd Cyffredinol Cymru.
Rydym hefyd yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi’r gorchmynion drafft, datganiad amgylcheddol, a chofnodion eraill cysylltiedig ac yn rhoi’r cyfle i unigolion neu sefydliadau wrthwynebu, cefnogi, neu awgrymu cynigion amgen tan 4 Mai 2016. Mae’n datgan ar y wefan y bydd Gweinidogion Cymru yn ystyried ymatebion ac yna’n penderfynu a oes angen cynnal ymchwiliad lleol cyhoeddus gerbron arolygydd annibynnol. Efallai y byddwch hefyd am ddod â’ch pryderon at sylw Pwyllgor Menter a Busnes y Cynulliad sydd, fel y gwyddoch o’ch cyfranogiad, wedi cyflawni ymchwiliad ar gynigion Llywodraeth Cymru yn flaenorol.
Yn gywir
Richard Harries
Cyfarwyddwr – Archwilio Ariannol
Felly nid oedd modd archwilio oherwydd nid rôl yr archwilydd ydyw i gwestiynu penderfyniadau polisi, waeth pa mor ddrud neu ddiangen ydynt. Ond roeddwn wedi calonogi eu bod wedi cymryd fy mhryderon o ddifri.
Y Senedd
Nid fi oedd yr unig un i godi cwestiynau ynghylch y celwyddau yma. Mi wnaeth Eluned Parrot ofyn cwestiynau ar lawr y Senedd ar 21 Hydref 2015. Gallwch weld ymateb y Gweinidog fan hyn. Ond dyma’r drafodaeth hanfodol:
Eluned Parrot: A yw’r wybodaeth yn y llyfryn hwn a’r arddangosfa yn gynrychiolaeth gywir, fanwl a theg o’r ffeithiau ynglŷn â ffordd liniaru’r M4?
Edwina Hart: Mae yna bobl sy’n dweud nad ydyw ac yn ôl pob tebyg, maent wedi eich lobïo chi’n briodol, ond caf fy sicrhau gan fy swyddogion ei fod.
Casgliadau
Felly, wedi cwyno i chwe chorff gwahanol, a gwrando ar ymateb y Gweinidog i gwestiwn Aelod Cynulliad, dyma fi’n dod i’r casgliad ei bod yn amhosib dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif.
Mi all Lywodraeth Cymru gelwydda yn ddiofn heb obaith o’i dwyn i gyfrif. Pam felly? Am mai y llywodraeth ei hun sy’n penderfynu a ydy Gweinidog ynteu swyddogion yn celwydda.
Felly gwynt teg ar ôl y Gweinidog yma. Mae hi’n troi ei chefn ar y Cynulliad gan adael gwaddol o swyddogion wedi eu heintio â chelwyddau er mwyn gwthio cynllun oedd yn freuddwyd un aelod o’r Cabinet.
Wedi ei hymadawiad ni ddaw y freuddwyd hon i fodolaeth. Wedi’r cyfan, erbyn 2037 fe fydd traffig yn symud yn hollol rhwydd am ran fwya’r dydd yn ardal Casnewydd heb un gronyn o darmac ar wastadeddau Gwent.
Mae’n amhosib cyfiawnhau’r fath wariant ar gynllun dinistriol lle mae’r cwestiynau am resymeg y prosiect mor ddybryd.
Ie, gwynt teg ar ôl Edwina Hart, â sawr melys ermine yn ei ffroenau.
Mae’r hawl i wrthdystio yn hawl syflaenol iawn, un sy’n cael ei adnabod gan Gonfensiwn Ewropeaidd Hawliau Dynol. Mae wrth wraidd cymdeithas wâr.
Mi ddefnyddiais yr hawl hon heddiw, ar ddwy achlysur. Bore ‘ma, am 8.30, ymunais â chriw o bobl oedd wedi ymgasglu tu fas i Motorpoint Arena, lle cynhaliwyd arwerthiant arfau pennaf Prydain. Roedd Cymdeithas y Cymod yna, ac ambell i berson roeddwn i’n adnabod. Wnaeth dau berson dringo ar do’r adeilad a gosod baner oddi arno.
Roedd rhaid i fi fynd i’r gwaith, felly gadewais ar ôl chwarter awr.
Ond roeddwn wedi trefnu i gwrdd â ‘ngwraig a dau o’n plant yn y prynhawn er mwyn cyfrannu at y niferoedd. Gyda’n baneri, i ffwrdd â ni o’r orsaf trên. Croeson ni’r stryd i gyrraedd rhan o’r brotest oedd ar lecyn o dir islaw adeilad Admiral. Ond roedd fy mab yn oer; roedd holl ochr yr heol honno yn y cysgod, a roedd yn dymuno mynd draw at heulwen ochr arall yr heol. Felly dyma’r pedwar ohonom yn aros wrth y groesfan; wedi gwthio’r botwm, myfi â’m maner o’m mlaen i sicrhau y bydde’r sawl oedd yn gadael yr arwerthiant yn gweld ein harwydd”Arian Gwaed”.
Buodd tri gwerthwr arfau groesi’r heol heb i’r arwydd troi’n wyrdd. A gan mai fi oedd wrth ochr y relings a’r polyn (fi oedd wedi gwrthio’r botwm), mi wthion nhw heibio i. “Excuse me”, dywedais wrth ddau o’r dynion. Dwi ddim wedi arfer i’r fath driniaeth anghwrtais.
A throdd popeth ar ei ben.
Dyma heddwas – yr unig un oedd ar y llecyn yna ar y pryd – yn dod ata i gan ddweud:
I saw that. You assaulted that man and if you touch anyone else I’m going to arrest you for assault.
Excuse me?!
meddwn innau eto. Roedd hi’n ddechrau dod yn alaw cyfarwydd.
We’re waiting to cross the road because my son is cold and wants to be in the sun and they pushed past me.
I find that difficult to believe. I saw you assault him and you’re in danger of being arrested here.
That’s ridiculous.
Ond roeddwn wedi cael ysgytwad i’m mêr. Bygwth fy arestio i o flaen fy ngwraig a dau o blant ifanc, gan eu gadael yng nghanol Caerdydd? Dwi’n ymwybodol bod yr heddlu weithiau yn gweithredu’n gyntaf a chwestiynu wedyn. Ac yn amlwg mi oedd yr heddwas yma â’i fryd ar arestio rhywun, doed â ddel.
Felly ni atebais yn ôl. Ni fynnais ei rif. Ni chymerais lun.
Efallai bod dyfyniad arall gan Uwch-Arolygydd Heddlu Caerhirfryn yn goleuo ymddygiad y bwli yma oedd, fel y soniais, ar ei ben ei hun:
She said no honest officer wanted to work alongside a dishonest officer.
Subject to an overriding requirement that an arrest is reasonably required and that no less intrusive way of advancing the investigation is reasonably available, (the “Necessity Test”): the constable may arrest without a warrant anyone who is about to or is in the act of committing an offence, or anyone they have reasonable grounds to suspect of committing or being about to commit an offence.
Cred rhesymol bod trosedd wedi’i gyflawni neu ar fin cyflawni?
Ond fe darwyd fi yn nes ymlaen. Os ydym yn gadael i heddweision drwg, budr, y bwlis, bygwth pobl sy’n gwrthdystio’n rhesymol a heddychlon, nhwthau sy’n ennill. Nhwthau sy’n cael dyrchafiad oherwydd arestio pobl (boed mor digywilydd o ddiangen neu heb ei gyfiawnhau). Nhwthau sy’n codi yn y llu nes bod bwlio, trais a phwysau afresymol yn dod yn ymddygiad derbyniol ymhlith yr heddlu.
Felly dwi am anfon rhan fwya’r llith yma at gwynion Heddlu De Cymru. Byddaf yn gofyn am fideo a gymerwyd (os o gwbl) gan yr heddwas i brofi mai fi a ddioddefodd yr anghwrteisi. Byddaf yn gofyn am i’r heddwas dderbyn hyfforddiant priodol mewn trin pobl â pharch. A byddaf yn mynnu ymddiheuriad gan Heddlu De Cymru am yr ergyd i’m ffydd yn yr heddlu a achoswyd, yr ergyd i’m hunan-hyder, yr ergyd i’m modlonrwydd i wrthdystio.
Mae sawl person wedi datgan mai ar seiliau’r dosbarth canol y mae dilysrwydd yr heddlu yn bodoli – er, erbyn hyn, mae’r heddlu yn cydnabod
“I think that there are people from all classes that have a mistrust of the police for all sorts of reasons, usually as a result of interaction with police…We can’t police this country as an unarmed force without the trust of the public.”
Ond trwy ddefnyddio grym y wladwriaeth i fy mygwth a’m cyhuddo o gelwydda mae’r heddlu wedi gwneud i fi eu hofni. Mae hwnna’n mynd llawer tu hwnt i ‘peidio ymddiried ynddynt’.
Pan ddaw’r cyfle i bobl lleisio barn ar doriadau i gyllideb yr heddlu, ai fi fydd yn sefyll yn eu cornol? Go brin.
There is a positive obligation on the State to take reasonable steps to facilitate the right to freedom of assembly, and to protect participants in peaceful demonstrations from disruption by others.
Fe fethodd Heddlu De Cymru’n llwyr i’m hamddiffyn (rhag y dynion anghwrtais ond yn fwy difrifol rhag swyddogion yr heddlu ei hun), ac i hybu fy hawl i wrthdystio.
A dwi’n mynnu iddynt gymryd pob camau posib i wneud yn iawn am yr ymddygiad annerbyniol yma.
Daeth nifer o sylwadau i’r fei yn ddiweddar fel canlyniad i benderfyniad Plaid Cymru i beidio â chefnogi’r Ffordd Ddu yn y Cynulliad wedi mis Mai.
Mae’r Ffordd Ddu – traffordd 6-lôn i’r de o Gasnewydd – yn gynllun dinistriol tu hwnt. Mae rhagor o fanylion am yr effaith amgylcheddol a’r sail (os o gwbl) tros ei hadeiladu mewn cyfres o erthyglau am:
A mae erthygl bellach sy’n datgymalu honiadau Llywodraeth Cymru fod y byd yn mynd i ddod i ben os na fyddwn yn adeiladu’r draffordd hon yn o sydyn.
Ond mae’n debyg nad ydy rhai pobl a ddyle gwybod yn well wedi eu darllen. Felly dyma rai ffeithiau cryno i Paul Flynn a’i gyfeillion sydd â’u pryd ar wastraffu hyd at £2 billiwn ar gynllun diangen pan fo llai o draffig ar heolydd Cymru nawr nag y bu yn 2007 a phan fo gwasanaethau cyhoeddus yn gwegian o dan straen diffyg cyllid.
Mae Paul yn honni bod ‘na tagfeydd yn ddyddiol a ‘llygredd sy’n cynyddu’.
Plaid Cymru message to Gwent: Carry on suffering daily M4 gridlock and intensifying pollution why we curry favour with North Wales voters.
Ond nid dyna yw’r gwirionedd. Am rannau helaeth iawn o’r dydd mae’r draffordd yn llifo’n rhwydd (mae cŵyn wrth law y Comisiynydd Gwybodaeth am fethiant Llywodraeth Cymru i ddarparu’r gwybodaeth manwl). A sut all llygredd fod ar gynnydd pan fo 1% yn llaio draffig ar heolydd Cymru nawr nag y bu yn 2007?
Dyma Paul yn honni bod unrhyw gynllun heblaw am y Ffordd Ddu yn mynd i ‘lwytho llygredd yng nghanol Casnewydd’.
Plaid's plan to dump pollution in 2-road plan through the heart of Newport & not disperse it in 3-road plan would be an environmental crime
Ond fe welwyd eisoes mai 8 tŷ yn unig sydd o dan warchodaeth oherwydd llygredd sy’n deillio o’r M4. Oni bai bod y 72 o bobl sy’n marw oblegid llygredd aer pob blwyddyn i gyd yn byw yn yr 8 tŷ yma mae angen ffordd arall o weithredu ar lygredd aer nag adeiladu traffordd newydd.
Dyma Andrew Morgan, Arweinydd Cyngor Rhondda Cynon Taf
Seems she has complete lack of understanding why business see the M4 works as so important for the Whole of S Wales https://t.co/Se92KLDmNG
— Cllr Andrew Morgan OBE (@AndrewMorganRCT) March 6, 2016
Dim ots gan Andrew, mae’n debyg, am y 26,978 o deuluoedd yn Rhondda Cynon Taf sydd heb gar neu fan (27% o holl deuluoedd yn y sir). Mae’n hapus iawn i wastraffu hyd at £2 biliwn o arian pobl eraill i adeiladu traffordd wnaiff galluogi pobl i yrru allan o Gymru am 70mya.
Beth am ward Andrew Morgan, sef Gorllewin Aberpennar? O’r 1,970 o deuluoedd sy’n byw yn y ward, 740 sy heb gar neu fan. Dyna i chi 38% o boblogaeth ward Mr Morgan sydd â llawer iawn o ddiddordeb mewn gwariant £2 biliwn ar draffordd fydd fawr o ddim defnydd iddyn nhw. Wedi’r cwbl, mae â 39% o deuluoedd y ward problem iechyd tymor-hir neu anabledd. Oes ffordd well o wario £2 biliwn yn nhyb y bobl yma, tybed?
Ac wrth gwrs, nid yw “busnes” yn unfarn o blaid y draffordd hon. Mae’r FSB, sy’n cynrychioli 10,000 o fusnesi ledled Cymru yn gwbl yn erbyn y cynllun.
Dyma Jayne Brencher, Cynghorydd Trallwn a Maer Tref Pontypridd
@AndrewMorganRCT@huw_price Extraordinary ignorance of what the Welsh economy needs! Gridlocked Wales harms us all ..damages business
Mae Jayne yn gwybod pob dim sydd i’w wybod am ‘ddiffyg dealltwriaeth’. Wedi’r cyfan, am bob £1 a werir ar y cynllun anferth hwn, fe ddaw £1 yn ôl i’r economi.
Buddsoddwch bunt a chewch chi un yn ôl. Mae’r prosiect yma yn fuddsoddiad tipyn yn unig yn well na stwffio £1 biliwn o dan eich matras.
Os mai dyna yw “yr hyn sydd ei angen ar yr economi”, mawr ddiolch nad ydy Jayne mewn sefyllfa i wneud niwed pellach i economi Cymru.
Mae ward cyngor tref Mrs Brencher, Trallwn, o fewn ward Trallwng o ran Cyngor Rhondda Cynon Taf. Mae 1,678 o deuluoedd yn Nhrallwng; o’u plith mae 425 heb fan na char, sef 25% o’r boblogaeth. 30% o’r ward sydd â phroblem iechyd tymor-hir neu anabledd. “Extraordinary ignorance”. Gwir y gair, Cynghorydd Brencher.
Felly gair i’r gall i’r sawl sy’n honni fod yn rhaid i rywbeth fod yn gywir achos bod Llywodraeth Cymru neu’i chyfeillion yn y CBI yn ei ddweud.
Gwiriwch eich ffeithiau cyn bwrw eich boliau ar y tonfeddi. A pheidiwch ag ail-adrodd sefydliadau ddyle eu hunain wybod yn well. Wedi’r cwbl, nid yw Llywodraeth Cymru tu hwnt i gelwydda os mae am fwrw ymlaen â chynllun, doed â ddel.
Ac mae Paul yn iawn i bryderu am lygredd aer yng Nghasnewydd – mae ymhlith y llefydd mwyaf afiaich ei awyr yng Nghymru. Ond os mae wir am weithredu ynghylch llygredd aer, nid yr M4 ddyle fod canolbwynt ei ymdrechion a’i rethreg. Achos o’r holl Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer yng Nghasnewydd:
Mae Heol Casgwent yng nghanol y ddinas a dim oll i’w wneud â thraffig ar y draffordd
Mae Heol Malpas (wedi’i dynodi yn 2005), ar bwys Stryd Prospect, tamaid i’r gogledd o ganol y ddinas a mae problemau llygredd aer yn ymwneud â thraffig ar yr A4051, nid y draffordd
Mae ardal arall ar Heol Malpas (wedi’i dynodi yn 2011) i’r gogledd o’r draffordd ar bwys Heol Graig Park. Does â’r un hon ddim i’w wneud â’r M4
Mae Heol Caerllion i’r de o’r draffordd a thraffig ar y B4596, Heol Caerllion ei hun, sy’n gyfrifol
Mae Stryd Fawr, Caerllion yng Nghaerllion ac ymhell o’r draffordd
Ardal Rheoli Llygredd Aer ar gyfer un tŷ ar bwys y draffordd ydy Royal Oak Hill
Dau dŷ, un ar bob ochr o’r M4, sydd i’w canfod yn ardal Glasllwch
Dau dŷ i’r gogledd o’r M4 ac un i’r de sy’n gyfrifol am ardal Shaftesbury, er mae’r A4051 yn rhwym o gyfrannu at lygredd aer yn yr ardal hon
Dau dŷ i’r de o’r M4 sy’n gyfanswm ardal St. Julian’s
Felly, o’r naw Ardal Rheoli Llygredd Aer yng Nghasnewydd, does â phump ddim oll i’w wneud â’r draffordd. A mae’r pedwar ardal arall yn gwarchod 8 tŷ o lygredd. Mae Paul am i ni wario £2 biliwn er mwyn sicrhau awyr iach i breswylwyr wyth tŷ.
Nawr dwi ddim am eiliad yn dweud nad ydy iechyd pob unigolyn yn bwysig. Ond pan fo’r £2 biliwn hynny o wariant mewn cystadleuaeth â’r Gwasanaeth Iechyd yn gyffredinol, mae gwariant ar sail ansawdd aer i wyth teulu yn edrych braidd yn anghymesur.
Sut allem ni daclo ansawdd aer gwael mewn dinasoedd? Mae’r ateb wedi bod yn hollol glir ers amser pys. Mae’r holl ardaloedd rheoli llygredd aer uchod wedi’u dynodi oherwydd NO2 sy’n dod allan o bibellau ceir, bysiau a loriau. Felly yr unig ffordd i leihau’r llygredd hwnnw yw i leihau’r defnydd o gerbydau wedi’u pweru gan betrol a dîsl.
A mae gwneud hynny trwy:
Buddsoddi llawer iawn mwy mewn hwyluso teithio ar gefn beic ac ar droed, gan gynnwys gosod lonydd i feiciau sy wedi’u hamddiffyn rhag llif y traffig (yn 2006 bu Llywodraeth Cymru yn gwario 76% o’i gyllideb teithio ar heolydd a llai na 0.1% ar deithio’n iachus)
Newid systemau teithio’r ddinas i’w wneud yn haws i gyrraedd canol y ddinas mewn bws a thrên (yn yr achos yma, cefnogi Metro De Cymru sydd angen – er bod Mr Flynn yn credu y bydde’r cyfraniad yn ‘ymylol‘
Cyfyngu ar ryddid ceir i gyrraedd canol y ddinas
A bydde £2 biliwn yn mynd ymhell, pell i ddatrys rhai o’r problemau yma.
Oes, mae llygredd ar grwydr yng Nghasnewydd. Ond pa lygredd sydd gwaethaf?
Llygredd aer digon gwael i achosi dynodiad rheoli llygredd i breswylwyr 8 o dai y sir (poblogaeth 145,700).
naturiaethwr 
